In een beroemde scène uit de film American Beauty zweeft een plastic zak minutenlang door de lucht. Deze scène vormde de inspiratiebron voor het eerste boek van filosofe Elize de Mul. Zij kan zich enorm verbazen over gewone dingen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Af en toe beleeft de jonge filosofe Elize de Mul een moment van stille verwondering, waarbij het alledaagse in een bijzonder licht komt te staan. ‘Laatst op de snelweg’, vertelt ze, ‘werd ik me er opeens van bewust hoe raar het is dat we met z’n allen in auto’s rijden, eigenlijk een kamertje met ramen erin dat zich voortbeweegt. Dat was ook zo’n moment waarop alles ineens kantelt en de werkelijkheid even vreemd lijkt. Het is moeilijk dan je verbazing goed onder woorden te brengen.’
Toch heeft De Mul dat geprobeerd in haar boek Dansen met een plastic zak, waarin ze op filosofische wijze nadenkt over de plastic zak en onze relatie tot dit onaanzienlijke voorwerp. Zo wil ze laten zien dat zelfs achter de banaalste dingen een hele wereld schuilgaat als we bereid zijn op een andere manier te kijken. De Mul: ‘Als het in filosofische teksten al om dingen gaat, dan zijn het meestal grootste dingen, zoals bergen en orkanen. Zelden gebeurt het dat een filosoof zich zet tot een bespiegeling over zoiets als een plastic zak. Ik vind het jammer dat het alledaagse leven door filosofen met wantrouwen wordt bekeken. Ik denk dat in het alledaagse juist de filosofische verwondering begint.’
Boeddhisme
Dansen met een plastic zak is het eerste boek van Elize de Mul (1987). Het is gebaseerd op haar afstudeerscriptie. Ze ontving de Leo Polak-prijs 2012 voor de beste scriptie op het gebied van filosofie en zingeving. Ook kreeg ze de Prof. Lambers-prijs van de EUR voor de beste student met twee mastertitels: vorig jaar studeerde ze cum laude af in filosofie en nieuwe media. Ze is als promovenda verbonden aan het Instituut voor Metajuridica van de Universiteit Leiden. Haar brede belangstelling blijkt ook uit haar boek, waarin ze op speelse wijze elementen van filosofie, kunst, literatuur en wetenschap samenbrengt. Daarin gaat ze onder meer in op de geschiedenis van plastic en de metafysische betekenis van deze ‘mysterieuze substantie’, maar ze staat ook stil bij de ecologische gevolgen ervan en de rol die plastic speelt in de hedendaagse kunst. Het uitgangspunt van het boek vormt een scène uit de bekende Amerikaanse film American Beauty (1999): een plastic zak die minutenlang danst in de wind. Het tafereel is met een videocamera vastgelegd door een van de personages, Ricky Fits, die zijn ontmoeting met de plastic zak beschrijft als een sublieme ervaring.
Toen ze de film voor het eerst zag, werd De Mul sterk getroffen door deze scène. Tijdens de research voor het boek kwam ze erachter dat de tekstschrijver Alan Ball deze gebaseerd heeft op zijn eigen ervaring. De Mul: ‘Op een stormachtige dag liep Ball op straat, toen hij opeens een plastic zak zag die in een wervelwind een dans uitvoerde. Gefascineerd bleef hij staan kijken – een ervaring die hij in een interview beschrijft als iets dieps en tegelijkertijd alledaags. Waarom wordt hij nu zo geraakt door een dansende plastic zak, vroeg ik me af, terwijl de meeste mensen daar gewoon aan voorbijlopen? Dat heeft misschien iets te maken met zijn fascinatie voor het boeddhisme. In het boeddhisme wordt gesproken over de “ledigheid der dingen”. Daarmee wordt geen zinloosheid bedoeld, maar de realiteit zoals ze op zichzelf is, zonder het filter van onze waarneming.’
Prikkels
De Mul heeft het idee dat er iets verloren dreigt te gaan als de menselijke ervaring in toenemende mate bepaald wordt door nieuwe media. ‘We leven in een tijd met veel makkelijke prikkels. Het is gemakkelijk om je op een moment van verveling te omringen met schermpjes die je van afleiding voorzien. Ik geloof echter dat momenten van leegte juist belangrijk zijn, want daarin heb je de ruimte om de wereld op een andere manier te ervaren. Je ziet wel dat mensen als ze op vakantie gaan al hun technologie thuislaten om eens echt van het moment te kunnen genieten, alsof een authentieke ervaring gepland zou kunnen worden. De ervaring waar ik het over heb kun je niet afdwingen; het is iets wat je overkomt wanneer de functionele blijk er niet is. Het gebeurt mij al van kinds af aan dat ik me verbaas over kleine, alledaagse dingen. In mijn boek doe ik een poging die verbazing onder woorden te brengen.’
Het is misschien niet zo verbazingwekkend dat Elize de Mul als kind al over een filosofische blik beschikte, want ze is de dochter van de bekende filosoof Jos de Mul. Ze heeft geen moeite met vragen naar haar vader, zegt ze. ‘Ik ben heel trots op hem.’ Maar toen ze ging studeren werd ze wel ‘een beetje opstandig’ en verklaarde ze dat ze nooit het pad van haar vader zou volgen. ‘Toen ben ik film- en theaterwetenschappen in Utrecht gaan studeren, en daarna mediawetenschappen. Maar ik ontdekte dat ik nog steeds bezig was om de dingen vanuit een filosofische hoek te bekijken. Daarom ben ik ook een master filosofie gaan doen in Rotterdam, waarbij ik college heb gehad van mijn vader.’ Heef hij commentaar geleverd op haar boek? ‘We hebben het regelmatig over de teksten die ik schrijf. Mijn vader weet natuurlijk veel meer dan ik, maar hij stelt zich nooit op als een autoriteit. Hij begrijpt heel goed dat ik mijn eigen weg moet gaan.’
