Home Muziek Susanne Langer: wat is de betekenis van muziek?
Muziek

Susanne Langer: wat is de betekenis van muziek?

Door Marlies De Munck op 27 januari 2025

Susanne Langer filosoof
Filosofie Magazine 2 2025 waarom doen we ons met liefde pijn
02-2025 Filosofie Magazine Lees het magazine
Volgens de Amerikaanse filosoof Susanne Langer (1895-1985) geven de klinkende vormen van muziek ons inzicht in ons gevoelsleven.

Voor de muziekliefhebber en al wie een specifieke interesse koestert voor de filosofie van de muziek valt er veel op te steken van de boeken van Susanne Langer. Haar opvattingen zetten een lange westerse traditie voort van filosoferen over de aard en betekenis van muziek. Die traditie gaat terug tot Pythagoras en zijn volgelingen, die muziek beschouwden als de sleutel tot de getalsmatige structuur van de kosmos. Plato zette dit wiskundige begrip van muziek voort, maar benadrukte daarnaast ook de intrinsieke band tussen muziek en de emoties, en het daaruit voortvloeiende morele en maatschappelijke belang van muziek. Daarmee belichtte hij twee verschillende aspecten die fundamenteel werden voor het verdere westerse denken over muziek: enerzijds de formele structuur van harmonie en muzikale syntax en anderzijds de impact van muziek op de mens.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.
Geen abonnee? Bekijk de abonnementen Log in als abonnee

Marlies De Munck (1979) is een Belgische filosoof, gespecialiseerd in esthetica en muziekfilosofie. Ze is als docent verbonden aan de Universiteit Antwerpen. Ze publiceerde meerdere boeken, waaronder De vlucht van de nachtegaal (2019) en Waarom Chopin de regen niet wilde horen (2023).

Binnen dat kader zochten vele denkers naar een goede balans tussen een wetenschappelijk-objectieve benadering en een psychologisch en maatschappelijk verstaan van muziek. Hoe verschillend die balans ook uitviel, nagenoeg alle premoderne opvattingen over muziek deelden hetzelfde uitgangspunt. Alle waardeerden ze muziek omwille van haar functie binnen de grotere context van religie, samenleving of kosmos. Daaruit vloeiden functionele betekenisconcepten voort die meer dan tweeduizend jaar het westerse denken over muziek domineerden. De betekenis van muziek lag in haar dienstbaarheid aan andere doeleinden.

Ook Langer toont zich gevoelig voor een functionele appreciatie van muziek. Als symbolische praktijk ontleent muziek ongetwijfeld zin en betekenis aan haar maatschappelijke rol en psychologische functie. Tegelijk is Langers theorie onmiskenbaar modern. Als vanzelfsprekend beschouwt ze de toonkunst als een autonome discipline met een eigen, intrinsieke betekenis. Haar analyses zijn erop gericht om die autonome betekenisdimensie veilig te stellen. Het is dan ook geen toeval dat ze zich uitsluitend richt op de zogeheten ‘absolute muziek’ – de zuiver instrumentale, klassieke muziek zonder begeleidende tekst of programma. Vanuit een artistiek autonomiestreven had die muziek zich in de loop van de negentiende eeuw steeds meer onttrokken aan religieuze en politieke contexten. Die emancipatie maakte het moeilijker om er een functionele betekenis aan toe te kennen. Zonder begeleidende tekst of programma kon er al evenmin sprake zijn van een verhaal of onderwerp waarnaar de muziek zou verwijzen.

Bijgevolg drong zich de vraag op wat en hoe zulke absolute muziek ‘betekent’. Het is precies deze vraag die ook Langer zich stelt: hoe kan muziek, louter en alleen op zichzelf, betekenisvol zijn? Haar antwoord werd sterk beïnvloed door de negentiende-eeuwse musicoloog Eduard Hanslick. In zijn beroemde boek Vom Musikalisch-Schönen (1854) werkte hij een formalistische theorie uit die de artistieke autonomie van de klassieke muziek en haar pas verworven status van schone kunst diende veilig te stellen. De inhoud of betekenis van muziek is, volgens Hanslick, niet meer en niet minder dan haar vorm. Wie zulke absolute muziek echt wil begrijpen en naar waarde schatten, moet afrekenen met allerhande gefantaseerde verhaaltjes en andere subjectieve projecties, en moet leren luisteren naar haar zuivere spel van klinkende, ­bewegende vormen. Het is een visie die duidelijk doorklinkt in Langers belangrijke werk Philosophy in a new key, waaruit een aantal hoofdstukken is opgenomen in Over de betekenis van muziek.

Dit is een bewerkt fragment uit het nawoord van Over de betekenis van muziek, een verzameling van teksten uit het oeuvre van Susanne Langer, dat in 2023 is verschenen bij uitgeverij Letterwerk.

Over de betekenis van muziek
Susanne Langer
vert. Thomas Crombez
nawoord Marlies De Munck

Letterwerk
192 blz.
€ 24,99