Gastvrijheid van Peter Venmans wint de Socratesbeker voor het meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende filosofieboek van 2022. De winnaar werd woensdagavond 12 april 2023 bekendgemaakt vanuit Spui25 in Amsterdam tijdens een speciale uitzending van het programma Kunststof op NPO Radio 1.
De jury koos het boek uit een shortlist van vijf boeken. Daarop stonden: Van Aristoteles tot algoritme door Guido van der Knaap, Wat we gemeen hebben door Thijs Lijster, Culturele veldslagen door Gijs van Oenen, Autonomie door Miriam Rasch en Gastvrijheid door Peter Venmans. De vijf auteurs werden geïnterviewd door presentator Frénk van der Linden, waarna Venmans tot winnaar werd uitgeroepen.
Even tussendoor… Meer lezen over het beste dat er verschijnt in de filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Juryvoorzitter Pieter Pekelharing (docent filosofie aan de Universiteit van Amsterdam) citeert uit het juryrapport: ‘Alle vijf boeken werpen een nieuw licht op thema’s die al lang bekend lijken. Ze blinken uit in het vermogen het vertrouwde vreemd en het vreemde vertrouwd te maken.’
De jury bestaat naast Pekelharing uit Bert Bultink (hoofdredacteur Knack), Alexandra van Ditmars (redacteur Filosofie Magazine), Tanny Dobbelaar (recensent filosofie Trouw en docent essayistiek) en Babah Tarawally (columnist Trouw, journalist en auteur).
Tekst loopt door onder afbeelding
Feest van de gastvrijheid
Waarom heeft Venmans gewonnen? De Vlaamse essayist heeft volgens de jury een boek geschreven dat zowel urgent als tijdloos is, en zowel lichtvoetig als diepgravend. Venmans laat in zijn essay zien hoe onze ideeën over gastvrijheid gevormd zijn door de Oudheid en het Christendom, en hoe deze erfenis en de bezinning daarop door filosofen als Jacques Derrida en Emmanuel Levinas nog steeds doorklinken in moderne varianten ervan. Bijvoorbeeld in de hospitality-industrie, waar gastvrijheid een verdienmodel is geworden, of in het vluchtelingenbeleid, waar de gastvrijheid een politieke vorm aanneemt.
In het juryrapport staat te lezen: ‘Peter Venmans heeft een essay geschreven dat heden en verleden op verrassende wijze met elkaar verbindt. Het is een boek dat niet alleen op de alomtegenwoordigheid, maar ook op het ethische en politieke belang van gastvrijheid wijst. Het boek is nergens sentimenteel of zoetsappig, maar is overduidelijk uit liefde en belangstelling voor de wereld geschreven, met interessante inzichten en onverwachte terzijdes. Dit is het werk van een gastheer bij wie je graag te gast bent.’
Schrijvend over gastvrijheid ontdekt Venmans dat we ons voortdurend in gastvrijheidsrelaties bevinden. Steeds komen we op elkaars terrein, overschrijden we drempels, bezetten we een plaats die van anderen is. Daarom moeten we telkens weer de rollen van gastheer of -vrouw en gast op ons nemen. ‘Maar woorden als “plicht” en “verantwoordelijkheid” klinken Venmans te zwaar,’ schrijft de jury. Ze citeert uit Venmans essay: ‘Want wat ook onvervreemdbaar tot gastvrijheid hoort (…) is het pure plezier van de ontmoeting met anderen, vrienden en vreemden, de vreugde, de joie de vivre, het feest van de gastvrijheid dat ons leven spannender en beter maakt.’
Hispanist
Peter Venmans (1963) is auteur van acht boeken over literaire en filosofische onderwerpen. Hij is van opleiding romanist-hispanist en filosoof, en woont in Leuven.
De Socratesbeker wordt sinds 2002 uitgereikt. Vorig jaar won Jurriën Hamer met het boek Waarom schurken pech hebben en helden geluk: Een nieuwe filosofie van de vrije wil.
Lees hier een interview met Venmans over het essay Gastvrijheid waarmee hij de Socratesbeker 2023 won: ‘Werkelijke gastvrijheid gaat vaak samen met morele paniek’
