De jury – bestaande uit Rosan Hollak (voorzitter), Bert Bultink, Tanny Dobbelaar, en Pieter Pekelharing– koos het boek uit een shortlist van vijf boeken. Hollak: ‘De vijf genomineerde boeken gaan allemaal over de worstelende mens, strijdend met eigen inconsequenties en vooral, met zijn of haar individuele vrijheid.’
Ze citeert uit het juryrapport: ‘De auteurs van deze boeken hebben ons, ieder voor zich, proberen te behoeden voor het nu eens glashard ontkennen en dan weer ophemelend verabsoluteren van deze individuele vrijheid.’ Volgens de juryvoorzitter verdient de vrije wil niet de ereplaats die het nu in onze maatschappij inneemt. ‘Wellicht moeten we, net als de helden in Star Wars, ons nog bewuster worden van de verhouding tussen ons kosmische lot en de individuele vrije wil.’ Aangezien dit volgens de jury ‘op uiterst elegante en heldere wijze’ wordt beschreven in Waarom schurken pech hebben en helden geluk heeft de jury voor Jurriën Hamer gekozen als winnaar van de Socratesbeker 2021.
In zijn boek verzet Hamer zich tegen het idee van een vrije wil. Dat is volgens hem een gevaarlijke mythe die de rijken en machthebbers de mogelijkheid geeft om hun succes toe te schrijven aan verdienste in plaats van geluk en toevallige omstandigheden. Volgens Hamer zouden we het niet meer moeten hebben over ‘verdienste’. Vindt hij dat hij de Socratesbeker heeft verdiend? ‘Ik ben er heilig van overtuigd dat ik deze prijs niet meer verdien dan een ander. Maar ik ben ontzettend blij dat mijn verhaal nu meer aandacht krijgt, want mensen betalen een hoge prijs voor het geloof in de vrije wil, omdat het ervan uitgaat dat elke keuze begint bij jezelf. Ik hoop dat mijn verhaal helpt bij het zachter maken van onze harde, straffende maatschappij.’
Volgens het juryrapport is het ‘gezien de grote problemen waar we op mondiaal niveau mee worstelen – klimaatcrisis, virussen, oorlog, vluchtelingenstromen en verregaande technologisering’ meer dan ooit van belang ‘dat we goed nadenken over vrijheid en antwoorden vinden op de vraag waar onze autonomie begrensd mag worden om een goede en rechtvaardige wereld voor ieder te behouden.’
De Socratesbeker gaat sinds 2002 elk jaar naar een andere auteur. Vorig jaar won Miriam Rasch met het boek Frictie. Ethiek in tijden van dataïsme.
