Tegenwoordig onderschrijven de meeste Nederlanders de wetenschappelijke consensus: het klimaat warmt op door de menselijke uitstoot van broeikasgassen en die opwarming brengt grote gevaren met zich mee, vooral voor toekomstige generaties.
Maar ook onder mensen die global warming serieus nemen bestaan verschillende opvattingen over de oplossing van dit immense probleem. Een van de twistpunten betreft de schaal van handelen. Als we als wereldgemeenschap onze CO2-uitstoot snel verminderen, dan kunnen we de gevaren van klimaatopwarming beperken. Maar hoeveel bereiken we met een energietransitie op nationale schaal?
En wat te denken van individuele gedragsveranderingen? Als je als individu minder vliegt of besluit helemaal niet meer in het vliegtuig te stappen, heeft het geen noemenswaardige invloed op de mondiale CO2-uitstoot. Heeft het dan wel zin om ermee te stoppen?
Schaam je niet
Vliegverdedigers wijzen erop dat iemands keuze om al dan niet te vliegen statistisch irrelevant is voor het klimaatprobleem. Ik zal niemand concrete schade berokkenen als ik een vlucht neem. Maar er is wel iemand die schade ondervindt als ik dat laat: ikzelf. Natuurlijk, als mijn vliegplezier ten koste zou gaan van anderen, moet ik me moreel beraden. Maar als mijn keuze niet meer is dan een pietluttig druppeltje op de gloeiende plaat, is er weinig reden tot vliegschaamte. Het netto-effect telt, en het netto-effect van die ene vlucht is nihil. Deze redenering strookt met de klimaatbenadering van het effectief altruïsme, die Sebastien Valkenberg verdedigde in Filosofie Magazine 2020/2: Hou op met geld verspillen aan het klimaat. Volgens die benadering moeten morele beslissingen uitgaan van een gedegen kosten-batenanalyse. Als individueel handelen geen enkel verschil maakt, heeft het ook geen zin zulk handelen drastisch te veranderen. Dat vergt een flink offer voor het individu, maar levert niemand iets op.
Even tussendoor… Meer lezen over morele dilemma’s? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Schaam je
Zijn individuele klimaatkeuzes inderdaad statistisch irrelevant? Dat is makkelijk gezegd, maar moeilijk te bewijzen. Je kunt ook andersom redeneren: als je er als individu regelmatig voor kiest om niet te vliegen, zal er statistisch gezien op een gegeven moment een vliegtuig aan de grond blijven staan. Als iedereen die keuze maakt, geldt dat voor een enorme vloot. Het concrete effect daarvan? Ons klimaatsysteem is chaotisch: kleine veranderingen in het CO2-niveau van de atmosfeer kunnen op termijn grote gevolgen hebben. Het is niet uitgesloten dat de uitstoot van een enkele vlucht in 2020 bijdraagt aan een dodelijke orkaan in 2080. Dat we zulke gevolgen niet meteen zien, betekent nog niet dat ze er niet zijn.
Wie onnodige vluchten mijdt, draagt bij aan een maatschappelijke beweging
Juist omdat het klimaatsysteem zo complex is, en de grootste gevaren in de verdere toekomst liggen, is het maar de vraag of een kosten-batenberekening wel geëigend is voor het probleem. Al kennen we de gevaren van global warming, we kunnen niet precies voorspellen wanneer een kantelpunt in het klimaatsysteem zal zijn bereikt. We weten dat de temperatuur deze eeuw aanzienlijk zal stijgen, maar wetenschappelijke modellen over de vraag met hoeveel graden dat gebeurt vertonen flinke marges van onzekerheid. Een exacte berekening van de langetermijngevolgen van onze klimaatkeuzes suggereert precisie waar die er niet is. Wat we wel met zekerheid kunnen zeggen is dat het voortzetten van onze huidige CO2-uitstoot met grote toekomstrisico’s gepaard gaat, en dat alle beetjes helpen. De calculus is in dit geval minder behulpzaam dan een algemene stelregel: probeer activiteiten met hoge CO2-uitstoot zo veel mogelijk te vermijden
Omslagpunt
Klimaatactie is geen alles-of-nietskwestie, maar een kwestie van meer of minder. Vanuit moreel oogpunt zou de inzet moeten zijn om een positief verschil te maken. Maar ook om recht te doen aan gevestigde belangen, en om een open debat te voeren over wat met het oog op toekomstige generaties aanvaardbare risico’s zijn. We weten dat die risico’s, als we op dezelfde voet verdergaan met onze CO2-uitstoot, zeer groot zijn. Wie in vol bewustzijn daarvan geen enkele poging onderneemt om zijn of haar uitstoot ook maar iets te verminderen, die handelt immoreel. Want ook al maakt de uitstoot van die ene vlucht inderdaad geen verschil, iemands houding maakt dat wel. Wie besluit om onnodige vluchten te mijden, over middellange afstanden de trein te verkiezen, en zijn of haar CO2-uitstoot te compenseren, kan vrienden en kennissen ertoe aanzetten dat ook te doen, en bijdragen aan een maatschappelijke beweging. Wanneer steeds meer individuen zich bereid tonen hun gedrag te veranderen, creëren zij de voorwaarden voor een transitie op grotere schaal. Wellicht bestaan de omslagpunten die het klimaatsysteem eigen is ook in de sociale sfeer.
