Zijn eerste boek Perfect: de handleiding haalde begin dit jaar meteen de bestsellerlijst van The New York Times. Het komt inmiddels in twaalf landen uit. Hoeveel exemplaren er verkocht zijn weet hij niet, zegt Michael Schur in een beeldbelgesprek vanuit zijn werkkamer in Los Angeles. ‘Ik hou het niet bij. Alles wat ik met dit boek verdien gaat toch naar goede doelen. Ik heb het niet nodig, dus het lijkt me niet zuiver om te cashen met een boek over ethiek. Maar misschien is het ook niet oké om dit dan weer te vertellen. Het wordt al snel: kijk mij eens goed zijn. Nou ja, jij begon over die verkoopaantallen.’
Welkom in de wereld van scenarist, regisseur en producent Michael Schur (1975). Elke poging om het goede te doen wordt onmiddellijk weer ondergraven door de vraag of die goedheid nou eigenlijk wel zo goed is. Wie de Netflix-serie The Good Place heeft gezien herkent in de schrijver en bedenker ervan meteen zijn personages, zoals Chidi Anagonye, de jonge ethicus die zo geobsedeerd is met de juiste keuzes maken dat hij zijn leven aan zich voorbij heeft laten gaan zonder iets voor elkaar te krijgen.
De personages bevinden zich in het hiernamaals, maar dat blijkt heel anders ingericht te zijn dan wij op aarde altijd dachten. Spoiler alert: de in eerste instantie hemelse plek blijkt te worden gerund door demonen, omdat eigenlijk niemand van de huidige wereldbewoners een plekje in de hemel verdient. Zelfs degenen die hard hun best doen om al hun keuzes zo verantwoord mogelijk te maken, dragen door de globalisering toch bij aan vervuiling, dierenleed, ontwrichting van leefomgevingen, moderne slavernij en ga zo maar door.
Even tussendoor… Meer lezen over ethiek? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Hoewel Schur als scenarioschrijver volop geniet van deze hopeloze premisse, laat hij het er als mens niet bij zitten en blijft hij denken dat het onze plicht is om ons bewust te zijn van de schade die we anderen elders in de wereld aandoen. Schur: ‘Veel mensen zeggen: wat maakt het uit als ik stop met vliegen, dat zal de klimaatverandering toch niet stoppen. Maar alles wat wij kopen, eten en drinken heeft gevolgen. Mijn boek gaat dan ook grotendeels over het concept integriteit. Niet in de definitie van morele oprechtheid, maar in deze betekenis: probeer te handelen alsof je een integraal geheel bent. Een persoon die op een consistente manier handelt, in overeenstemming met zijn morele overtuigingen.’
Vanuit dit idee schreef hij zijn even filosofische als hilarische boek, dat bedoeld is voor iedereen die – net zoals de schrijver zelf ooit – graag zijn of haar keuzes ethisch beter wil onderbouwen, maar geen idee heeft hoe dat moet.
Het boek wemelt van de voetnoten, maar die zijn enkel bedoeld om de lezer tussendoor te laten glimlachen. ‘Ik zie ze als punchlines. In comedy werkt het zo: het ene personage zegt iets en dan ga je over op het andere personage dat die grap incasseert. Zo gebruik ik die voetnoten ook; de oogbeweging van de lezer naar de onderkant van de pagina is de camerawisseling.’
Blikschade
Schur is geen professor, hij studeerde niet eens filosofie. Hoe is zijn liefde voor ethiek en wijsbegeerte ontstaan? Het begon allemaal ruim vijftien jaar geleden, met een ongeluk – of eigenlijk een ongelukje. ‘Mijn vrouw stootte met haar auto tegen een andere auto aan, waarbij een heel klein beetje blikschade ontstond. De bestuurder van die auto werd kwaad en zei dat zijn hele bumper vervangen moest worden en dat dit 836 dollar kost. Dit was ten tijde van de orkaan Katrina, die de staat New Orleans bijna verwoestte. Ik zei tegen die kerel: “Dit is belachelijk. Je kunt de schade nauwelijks zien. Bovendien: er zijn echt belangrijkere dingen in de wereld. Wat vind je ervan als ik 836 dollar doneer aan het Rode Kruis, voor noodhulp aan de mensen die hun huis kwijt zijn door de orkaan, en dan beschouwen we deze zaak als afgedaan.”’
Daar was die man vast niet blij mee.
‘Hij zei dat hij erover na zou denken. Intussen liet ik het er niet bij zitten. Ik vertelde mijn vrienden wat er was gebeurd. Ze deelden mijn verontwaardiging en begonnen geld toe te zeggen dat ze aan het Rode Kruis zouden doneren als deze man zou afzien van zijn bumperreparatie. Ik schreef er dezelfde dag een blog over. Het was de eerste keer dat ik iets viral zag gaan. Binnen 24 uur was er zo’n 20.000 dollar toegezegd. Ik kreeg intussen de eerste interviewverzoeken van journalisten.’
Het liep uit de hand.
‘Totaal. En hoewel de reacties eensluidend enthousiast waren, kregen mijn vrouw en ik ineens het gevoel dat er iets heel erg mis was met mijn actie. We wisten niet waarom, maar we voelden ons plotseling vies en misselijk. Ik realiseerde me dat ik onbewust in een of andere ethische valkuil was gedonderd, maar ik had geen idee hoe ik er weer uit moest komen. Dus ik begon te lezen – gewoon alles wat ik online kon vinden over ethiek. En ik stuurde e-mails naar enkele hoogleraren filosofie met de vraag: “Kan ik met u praten over dit rare probleem dat ik zelf gecreëerd heb?” Meerderen van hen antwoordden in de trant van: “Ja, natuurlijk kan dat”, en gingen uitgebreid het gesprek aan.’
Opvallend aardig.
‘Nou en of! Dit was de eerste keer dat ik merkte dat filosofieprofessoren echt dol zijn op filosofie. Dat ze daar áltijd over willen praten. Sommigen hebben me later ook geholpen bij de serie en bij het boek.’
En had u iets aan hun adviezen?
‘Uiteindelijk begreep ik wat ik in filosofische termen aan het doen was: ik gaf die man de schuld van iets wat ik zelf ervoer als een ondeugdelijk waardesysteem. Die verontwaardiging was oprecht, maar welke ethische theorie je ook gebruikt, mijn actie tegen hem was op geen enkele manier te rechtvaardigen.’
Dat kunt u nu wel uitleggen.
‘Eigenlijk zei ik tegen die man dat hij zich hier niet om moest bekommeren, omdat iets anders veel belangrijker is. Als je de ethiek van Immanuel Kant volgt, moet je zo handelen dat je gedrag een universele wet zou kunnen worden. Als we van mijn gedrag een wet zouden maken, dan zou je dus bij elk geschil een groter probleem kunnen aanvoeren om de persoon met wie je onderhandelt te schande te maken. Dan wordt er nooit meer iets opgelost, want er is altijd wel iets ergers aan de hand.
Ook vanuit de utilistische ethiek kun je mijn actie niet goedkeuren. Omdat die gericht is op het maximaliseren van de totale hoeveelheid geluk en het minimaliseren van ellende in de wereld, zou je denken dat ik iets goeds had bedacht: ik wilde het geld besteden om veel erger menselijk lijden te verhelpen. Maar de utilisten hebben – heel slim – gezegd dat je niet zomaar voorbij kunt gaan aan de pijn die door je eigen acties wordt veroorzaakt. Want dat zou ertoe leiden dat geschillen niet meer kunnen worden opgelost – zoals je ook zag bij ons kleine incident – en daar zou iedereen permanent een beetje depressief van worden.’
En de andere ethische systemen?
‘Voor de contracttheorie geldt iets vergelijkbaars als voor de kantiaanse ethiek. Stel dat we met een groepje om de tafel zitten en iemand zou als regel pitchen: “Zoek bij kleine schade naar een grote ramp en gebruik die om degene die schade lijdt te bashen en onder schadevergoeding uit te komen.” Niemand zou daar enthousiast van worden, omdat we allemaal beseffen dat er waarschijnlijk ook een keer iemand tegen onze bumper aan rijdt. En dan willen we dat de onderhandelingen uitsluitend betrekking hebben op die specifieke gebeurtenis.’
En de deugdethiek, ten slotte?
‘Ik denk dat Aristoteles iets zou zeggen als: “Kom op, uw vrouw heeft deze man schade doen lijden. Ook al is de schade klein, het is niet zijn schuld, maar haar schuld en hij heeft de reparatieprijs niet bepaald. Dus jullie zijn onachtzaam, onverschillig over zijn pijn. Het is jullie verantwoordelijkheid om de schade die je hebt veroorzaakt te herstellen.”’
U hebt uw actie destijds stopgezet.
‘Inderdaad. Al deed ik dat toen dus nog zonder deze theoretische onderbouwing, maar puur op basis van ons gevoel dat het niet klopte. Ik heb een dag later die man gebeld, excuses gemaakt en hem de totale schade betaald. Op mijn blog heb ik dit ook gemeld, en ik sprak de hoop uit dat iedereen alsnog het beloofde geld zou doneren aan het Rode Kruis. Aan het eind van die dag is er geloof ik zo’n 27.000 dollar overgemaakt voor hulp aan slachtoffers van de orkaan.
Door deze ervaring besefte ik: als ik iets van ethiek had geweten, had ik mezelf, mijn vrouw en deze arme man veel gedoe kunnen besparen. Ik realiseerde me dat het ieders verantwoordelijkheid is om enige kennis te hebben van de fundamentele ethische regels, zodat we in een situatie die we nog niet kennen en die raar en gecompliceerd is in elk geval een betere kans hebben om de knopen te ontwarren voordat we allerlei problemen veroorzaken.’
Bent u na het schrijven van uw serie en boek integerder geworden? En zo ja, welke ethische stroming helpt u daarbij het meest?
‘Ik ben in elk geval doordrongen van het belang van ethiek. Ik zou tien keer liever willen dat mijn kinderen op school een basiscursus ethiek krijgen dan scheikunde. Ze groeien op in een wereld waarin ze dagelijks lastige keuzes moeten maken. Het enige wat daarbij helpt is een bewuste, doordachte morele houding. Ik denk dat ik zelf min of meer permanent beland ben in de zone van de aristotelische deugdethiek, omdat het de meest menselijke theorie is. Het gaat niet om het resultaat, zoals bij de utilisten, en niet om de zuivere intentie, zoals bij de kantianen. Het gaat om het proces. Je kunt en je zult fouten maken, maar waar het om gaat is dat je er elke dag aan werkt en je houding zo steeds iets verder verbetert.’
Michael Schur
(1975) is een Amerikaanse televisieproducent, schrijver en acteur. Hij begon zijn carrière bij Saturday Night Live en werkte daarna aan de succesvolle tv-series Parks and Recreation, Brooklyn Nine-Nine en The Office. Ook bedacht hij de serie The Good Place. In zijn eerste boek Perfect: de handleiding laat hij zien hoe je met filosofie een beter mens kunt worden.
Perfect: de handleiding. Het juiste antwoord op elke ethische kwestie
Michael Schur
Lev. Uitgevers
336 blz.
€ 21,99