Met je hond aan tafel

Lulu (2,5 jaar) neemt een klein aanloopje, en landt met alle vier haar korte pootjes op een gedekte verhoging vlak boven de grond. Enthousiast banjert ze van de ene naar de andere kant, terwijl er onderweg wat glazen sneuvelen en er hier en daar een servet aan haar staartje blijft hangen. Baasje Anita Simaza (39) verontschuldigt zich en probeert herhaaldelijk in te grijpen, maar krijgt Lulu, een kruising tussen een teckel en een corgi, niet te pakken. Geeft niets, gebaart een menselijke tafelgenoot die schuin tegenover haar op de grond heeft plaatsgenomen. ‘Het maakt niet uit als ze over de tafel loopt. Kijk haar eens blij zijn!’ Ook Simaza schiet in de lach. ‘Ik moet geloof ik nog een beetje wennen aan deze nieuwe manier van dineren.’

Lulu is niet de enige hond die vanavond bij Mediamatic Eten in Amsterdam enthousiast in het rond rent en springt. Van chihuahua’s tot golden retrievers en van Franse bulldogs tot hazewindhonden: samen met hun menselijke metgezellen zijn ze gezond gespannen aanwezig bij het Dog Dinner; een avond waarbij mens en dier samen eten, op gelijkwaardig niveau.

De avond is bedacht door filosoof, schrijver en kunstenaar Eva Meijer (1980), en heeft als doel de hiërarchie tussen mens en dier te bevragen. Dat is hard nodig, meent Meijer, want er is nog veel sprake van dwang. ‘Dieren krijgen een specifieke plaats toegewezen, afgescheiden van de plek voor mensen, en ze moeten aan de riem. Dergelijke praktische hiërarchieën bepalen mede hoe we naar dieren kijken en hoe we onze politieke instituties vormgeven: de mens staat centraal en het dier past zich aan.’

Wat gebeurt er, vroeg Meijer zich af, wanneer we die hiërarchieën in de praktijk bevragen? Dit ‘sociaal experiment’, zoals ze de Dog Dinners noemt, past naadloos in de rest van haar filosofie over dieren, die gericht is op dieren als talige en politieke actoren. Meijer promoveerde op de politieke stem van dieren, en houdt zich sindsdien in allerlei verschillende hoedanigheden bezig met de relatie tussen menselijke en niet-menselijke dieren. Ze schreef meerdere boeken over het onderwerp, waaronder Dierentalen (2016) en De soldaat was een dolfijn (2017), en is als kunstenaar verbonden aan een meersoortig kunstcollectief, waarbij mensen en dieren samen de grenzen van de kunst verkennen. Aan de Universiteit van Amsterdam doet ze onderzoek naar de politiek van eetpraktijken en de manieren waarop deze verschillende machtsrelaties produceren en in stand houden. Meijer: ‘Een van de conclusies is dat we nieuwe rituelen nodig hebben om onze meersoortige samenleving samen vorm te kunnen geven.’

Tijdens de Dog Dinners worden vrijwel alle bestaande eetrituelen tussen mens en huisdier op z’n kop gezet: iedereen krijgt vanavond hetzelfde diner voorgeschoteld, inclusief drankjes, en de entourage is aangepast op de honden – zo vindt de tafelschikking plaats op basis van welke honden het tijdens de kennismaking bij binnenkomst goed met elkaar kunnen vinden. Daarnaast eten de mensen samen met de honden op de grond en worden ze aangemoedigd om, als ze dat willen, met hun handen te eten en hun bord af te likken. Het menu bestaat uit een amuse van gefrituurde bloemkool in yoghurtsaus, gevolgd door dolma’s met rijst en groenten, mungbonen met zoete aardappelpuree en geroosterde broccoli, en banaan-pindakaascakejes toe.

Voorafgaand aan de avonden vond er een testfase plaats, vertelt Meijer, waarin ze in samenwerking met Mediamatic onderzocht hoe de diners het beste vormgegeven konden worden. Aanvankelijk zag ze veel verlegen honden. ‘De honden zijn onder de indruk – soms zijn het net kinderen tijdens een kerstdiner op school. Gelukkig komen ze meestal na een tijdje los, en zien ze iemand aan de overkant die ze leuk vinden, en waar ze wel mee willen spelen. Eigenlijk zie ik na elk diner tevreden hondengezichten. Soms wordt het een beetje chaotisch, maar dat is helemaal niet erg.’

Even tussendoor… Meer lezen over het denken over dieren? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

De samenstelling van een geschikt menu en de bijbehorende drankjes had volgens Meijer nog wel wat voeten in de aarde. In de testfase vonden de honden de drankjes maar niks, en ook waren ze bang voor de salade – en dus moest het menu weer worden omgegooid. In hoeverre is een volledig veganistische maaltijd eigenlijk geschikt voor honden? ‘Honden kiezen zelf niet voor veganistisch eten, maar de opzet van de avond is anti-hiërarchisch,’ geeft Meijer aan. ‘Als we dieren serveren, ontstaat die hiërarchie opnieuw. Bovendien zijn honden omnivoren of adaptieve carnivoren, wat betekent ze ook zonder vlees kunnen.’

Opvallend aan het diner is de aandacht voor de opmaak van de borden, die niet onderdoen voor chique restaurants. Is dat niet te veel vanuit mensen gedacht? Meijer: ‘Voor honden dragen smaak en geur bij aan de totaalbeleving. Mensen letten meer op hoe het eten eruitziet. Het is helemaal niet erg dat ook dat visuele aspect aandacht krijgt, want het is een diner voor dier én mens. Helemaal gelijkwaardig is het überhaupt nog niet: wij hebben de honden in de situatie van het dineren gebracht.’

Tekst loopt door onder afbeelding

De roodharige Vizsla-hond Gina (11 jaar) zit tijdens het eten grotendeels rustig en alert naast haar baasjes, Tjerk Zweers (65) en Heleen Riper (65). Beheerst werkt ze wat geroosterde broccoli naar binnen, en af en toe wordt ze afgeleid door een jonge hond die in haar oren bijt. Zweers hoorde op de radio over het concept van de diners, vertelt hij, en dacht meteen: dat is iets voor ons. ‘Sommige mensen voeden hun hond strikt op, met commando’s en bevelen. Daar houden wij niet van – we proberen juist te luisteren naar wat Gina’s behoeftes zijn.’

Hoe doen ze dat? ‘Door oog te hebben voor waar zij plezier uit haalt en daarop te reageren. Commando’s geven we haar alleen tijdens spelletjes, mits we zien dat zij het leuk vindt.’ Gina verraste hen de afgelopen jaren met haar sociale inborst en de vriendschappen die ze aangaat, vertelt Riper. ‘Toen we naar het platteland verhuisden, miste ze haar vrienden in de stad. Iedere avond huilde ze. Sinds een tijdje zijn we terug verhuisd naar Amsterdam, en wonen we middenin het centrum. Hier heeft Gina een grote vriendenkring opgebouwd; alle honden uit de buurt komen langs, en soms blijven ze zelfs logeren.’

Meijer ziet hoe er in het maatschappelijke debat niet meer alleen meer oog is voor het lijden van dieren, maar ook voor hun emoties en de wijze waarop ze bijvoorbeeld vriendschappen aangaan. Ze is niet optimistisch over het toekomstperspectief voor dieren, gezien de intensivering van de veehouderij en bio-industrie, maar ziet wel een kentering in de wetenschap, waar de de hiërarchie tussen mens en dier steeds meer bevraagd wordt. Net als in de kunsten, waar bijvoorbeeld veel wordt nagedacht over het samenwerken met planten en schimmels. Meijer: ‘Er ligt meer nadruk op het idee van relationaliteit – dat wij niet de kroon op de schepping zijn, maar slechts een deel van een samenhangend geheel.’

Tegelijkertijd merkt ze dat mensen het nog altijd ingewikkeld vinden om daadwerkelijk met dieren in gesprek te gaan over hoe het anders kan. Van de inrichting van onze politieke instituties tot de musea: alles is gebaseerd op mensentaal, en zo afgebakend dat de hiërarchische machtsrelaties tussen mens en dier steeds opnieuw gereproduceerd worden. Meijer: ‘Er ontstaat een spanning: aan de ene kant wordt steeds meer erkend dat dieren volwaardige, handelende wezens zijn, maar aan de andere kant zie je dit nauwelijks terug in hoe we met ze omgaan. Een van de belangrijkste vragen van deze tijd is hoe we ons anders kunnen positioneren binnen een ecologisch geheel – iets wat we samen met dieren moeten onderzoeken.’

Het praktijkgerichte onderzoek van de Dog Dinners is wat haar betreft een voorbeeld van hardop filosoferen met een meersoortig publiek, waarbij de mens wordt uitgenodigd om de blik te verruimen, en anders te kijken naar het dier voor wie we alles altijd maar bepalen. ‘Dieren werkelijk laten meebeslissen, zoals tijdens deze diners in het klein gebeurt, kan uiteindelijk bijdragen aan de broodnodige omwenteling in ons politieke systeem en daarmee aan een herinrichting van onze publieke ruimte.’