Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is natuur?
‘De natuur doet niets zonder doel’
Filosoferen is makkelijker als je denkt. Maar is denken ook natuurlijk? Een kleine inleiding in de filosofie van de natuur.
Wie aan de natuur denkt, denkt misschien aan walvissen in een wilde oceaan, bossen vol met vogels of aan plots opspringende paddenstoelen in de herfst. Maar zijn mensen, met hun stromende bloed door hun aderen, hun zweet en hun feromonen niet ook gewoon natuur? En is dan alles wat mensen maken niet ook natuurlijk? Het valt nog niet mee om te zeggen wat we precies onder ‘natuur’ verstaan.
Wat is de natuur eigenlijk? De oud-Griekse filosoof Aristoteles (384-322 v.Chr.) staat bekend als de eerste bioloog. Hij was naar verluidt de eerste die met een observerende en afstandelijke blik naar de natuur keek. Volgens hem onderscheidt de natuur zich van al het andere doordat zij doelmatig is: ‘De natuur doet niets zonder doel.’ Neem de eikel. Die streeft ernaar een eik te worden. Een hond streeft ernaar in leven te blijven, een partner te vinden en zich voort te planten. De mens is daarin niet anders, dacht Aristoteles. Wel is er één belangrijk verschil: als je de mens schaadt in zijn levenspad, dan lijdt hij daaronder op een manier die een dier of plant niet zouden ervaren. Volgens Aristoteles was de mens dus deel van de natuur en toch ook weer niet.
Maar had Aristoteles wel gelijk door te denken dat je de natuur leert kennen door die te onderzoeken? Kun je de natuur eigenlijk wel kennen? Volgens Friedrich Nietzsche (1844-1900) gaan we door onze begrippen op te leggen aan de wereld gelijk al de mist in. Als je een plant ‘een plant’ noemt, maak je kleine en grote exemplaren, stekelige planten en tropische planten allemaal tot één ongelijkvormig gelijk. Met de taal maak je van een voortdurende stroom van ontstaan en vergaan een voor de mens begrijpelijk en ordelijk geheel. Kennen we de echte natuur dan eigenlijk wel? Of kennen we alleen de natuur die vervormd is door onze menselijke bril?
De natuur kan niet los bestaan van de mens, dacht Immanuel Kant (1724-1804), want wij mensen zijn het die de natuurlijke wereld waarnemen. Tegelijk hangt onze bewondering voor de schoonheid van de natuur samen met dat die schoonheid gecreëerd is door de natuur, en dat de natuur tot op een bepaalde hoogte vreemd voor ons blijft. Kant schrijft dat we haast niets zo mooi vinden als vogelzang. Maar ‘wanneer die zou worden nagebootst door de mens (zoals soms het geval is met de noten van de nachtegaal) zou het ons als volstrekt smaakloos voorkomen’. Bewonderen we de natuur omdat we er het vreemde in herkennen?
