Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is genot?
‘Genot is het hoogste doel’
Filosofie is makkelijker als je denkt. Maar wordt het ook lekkerder? Een korte inleiding in de filosofie van het genot.
Niet zelden wordt genot sterker als het genieten stiekem gebeurt. Een heimelijk opgestoken sigaret, nog snel een extra stuk chocola, een geheime affaire. Veel filosofen hebben zich afgevraagd of zulke guilty pleasures wel bijdragen aan een gelukkig leven. Komt genot voort uit dingen die lekker zijn, of genieten we pas optimaal als we genieten van goede zaken?
Volgens de Griekse wijsgeer Epicurus (341-270 v.Chr.) is dat laatste het geval. Epicurus was de grondlegger van het hedonisme, een filosofische stroming die stelt dat genot ‘het hoogste doel’ is. Daar kreeg hij veel kritiek op: leidt het najagen van genot niet tot een mateloos leven vol eten, drinken en seks? Maar volgens Epicurus draait werkelijk genot niet om de korte, maar om de lange termijn. De hedonist volgt niet blindelings zijn instincten, maar gebruikt zijn verstand om te bepalen welke geneugten hij moet nastreven. Zelf leefde Epicurus op water en brood, zodat elk extraatje als een grote luxe voelde.
‘Seks is altijd een combinatie van genot en pijn’
Maar volgens Michel Onfray (1959) moeten we ons juist veel meer laten meeslepen door ons lichaam. Wie van genot een verstandelijke aangelegenheid maakt, heeft niet goed begrepen wat genot is, stelt de Franse genotsfilosoof. ‘Het lichaam is ons speelparadijs.’ De wereld komt tot leven als we onze zintuigen ervan laten genieten – van de smaken, de geuren, de aanrakingen. Als je een gerecht kiest in een restaurant, zegt Onfray, doe dat dan niet op basis wat het gezondst is, maar wat het heerlijkst is. Volgens Onfray moeten we af van het begrip ‘guilty pleasure’, want genot zou nooit gepaard hoeven gaan met schuldgevoel. Het is de weg naar een betekenisvol leven.
Dat het genot van de een soms leidt tot de pijn van de ander, is volgens de Franse verlichtingsfilosoof Marquis de Sade (1740-1814) ook geen reden om wat matiger met de lichamelijke geneugten om te gaan. Genot en pijn zijn volgens hem onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zelfs ‘seks is altijd een combinatie van genot en pijn’. In zijn geval klopte dat zeker. De al te verlichte denker, en schrijver van het onorthodoxe 120 dagen in Sodom, liet zichzelf graag geselen tijdens een vrijpartij.
Maar ook een veel redelijker filosoof als Jean-Luc Nancy (1940-2021) dacht dat pijn en genot dicht bij elkaar liggen. Wie pijn heeft of geniet, voelt zich op een intense manier geraakt door de wereld. Voor even ben je geen afgesloten individu meer; je raakt buiten jezelf. Niet voor niets noemen de Fransen een orgasme la petite mort, zegt Nancy. Net als bij de dood gaat bij genot onze ervaring een grens over. Genot moet je voelen, maar het is beslist makkelijker als je denkt.
