Kun je denken dat je denkt zonder dat je denkt? Filosofie is moeilijker als je denkt in paradoxen. Door Barteld Kooi.
Geniet, maar drink met mate. Deze wijze woorden zijn het advies van de alcoholbranche zelf, en zijn eigenlijk van toepassing op alle genotsmiddelen waarvan te veel slecht voor je is. Nog afgezien van het probleem dat het moeilijk is om maat te houden (zeker als je al aan het drinken bent), is het best vaag wat nu eigenlijk drinken met mate is en wat overmatig drankgebruik is. Slechts één glaasje per maand? Twee per week? Eén per dag? Die vaagheid is een venijnig probleem die de verslaafde verleidt om door te drinken, te roken, te gokken enzovoort. Immers, één glaasje, één sigaretje, of nog één euro zal het verschil niet maken. En een slokje, een trekje of een dubbeltje maakt zeker geen verschil.
Deze gedachte staat centraal bij de zogeheten Soritesparadox, die al ver voor onze jaartelling in een lijstje van bekende paradoxen stond. Eén zandkorrel is geen zandhoop, en als iets geen zandhoop is, dan maakt het toevoegen van een zandkorrel niet uit: het is nog steeds geen zandhoop. Maar als dat echt zo is kun je nooit een zandhoop krijgen. Tegelijkertijd valt niet te ontkennen dat er zandhopen zijn. Kunnen we een duidelijk onderscheid maken tussen wat wel en wat geen zandhoop is? Waar ligt de grens? En waarom is het zo moeilijk om die aan te wijzen?
De Soritesparadox wordt geregeld gebruikt om bestaande filosofische theorieën op de schop te nemen. Zo toont de paradox volgens sommigen de tekortkomingen van de logica zelf aan. Anderen zien het als aanleiding om te breken met het traditionele onderscheid tussen waar en onwaar, waarbij er nog oneindig veel kan liggen tussen waar en onwaar. Maar er zijn ook filosofen die posities innemen die helemaal tegen onze intuïtie ingaan. Zij beweren bijvoorbeeld dat er wel degelijk een grens is, maar dat we die in principe niet kunnen kennen of dat die van geval tot geval anders ligt. Er bestaat helaas helemaal geen overeenstemming over wat we met deze paradox aan moeten.
Kan de logica ons dan wel helpen om op een verantwoordelijke manier te genieten en een alcoholvergiftiging te voorkomen? Jawel! Met de volgende redenering. Of nog één drankje maakt wel verschil, en dus moet je stoppen, of één drankje maakt geen verschil, maar dan kun je dat dus net zo goed laten staan, want je zult er ook niet extra door genieten.
