De jonge Hans Castorp reist naar de Zwitserse bergen om zijn neef op te zoeken, die in een kuuroord verblijft. Zo begint De toverberg (1924) van Thomas Mann, misschien wel de beroemdste roman over het sanatorium. ‘Het sanatorium is een kuuroord waar mensen in de negentiende en begin twintigste eeuw heen gingen om van tuberculose te genezen,’ zegt journalist en historicus Roderick Nieuwenhuis. ‘Dokters konden in die tijd niets tegen tuberculose doen, dus trokken mensen zich terug in kuuroorden in de natuur. Hans Castorp is van plan drie weken bij zijn neef op bezoek te gaan, maar zal uiteindelijk zeven jaar in het Zwitserse sanatorium blijven.’
In De toverberg zie je hoe de mens afgezonderd van de rest van de wereld met grote levensvragen te maken krijgt, vervolgt Nieuwenhuis. ‘De stilte van het sanatorium confronteert ons met de stilte in onze ziel. Wat vind ik nu echt belangrijk? De twijfelende Castorp wordt daarbij sterk beïnvloed door twee mensen die hij in het sanatorium ontmoet: Naphta en Settembrini, die de Romantiek en de Verlichting vertegenwoordigen. Maar als Castorp op een gegeven moment in een sneeuwstorm belandt, schudt hij hun invloed ook weer van zich af. Hij moet zelf beslissen waar hij voor staat. De rust en de stilte van het sanatorium dwingen je tot plaatsbepaling.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Frisse lucht
‘Antibiotica worden pas halverwege de twintigste eeuw ontwikkeld. De kuur in het sanatorium bestond niet uit medicijnen, maar uit blootstelling aan frisse lucht en zonlicht.’
Afgelegen
‘Tuberculose is een typische ziekte van het industriële tijdperk, waarin mensen dicht op elkaar woonden en ziekte makkelijk kon rondgaan. In de natuur hoopten mensen weer tot hun authentieke zelf te komen, ver weg van de ziekmakende maatschappij.’
Luxe
‘Sanatoria waren luxueuze hotels waar vooral rijke mensen heen gingen, niet de mijnwerkers uit Noord-Engeland met hun longaandoeningen. De gelegenheid om je terug te trekken en na te denken is nog altijd een privilege van de rijken.’
Retraitecentrum
‘Na de ontwikkeling van antibiotica werden veel sanatoria gesloopt. De medische noodzaak voor een kuuroord is echter niet verdwenen: mensen hebben nog altijd behoefte aan stilte en rust. Een retraitecentrum voorziet in deze behoefte.’
