‘Ik woon nu een jaar in New York en schrijf een boek over kunst. Er is toch geen betere plek op de wereld om een boek over kunst te schrijven?’ zegt Antony Aumann, filosoof aan de Northern Michigan University. ‘Dat is waar ik Monogram van Robert Rauschenberg aantrof. Het is een kunstwerk dat zo oneerbiedig en belachelijk overkomt dat ik het fantastisch vind. Telkens zeg ik: we moeten terug naar het MoMA om naar die geit te kijken.’
Aumann is een week in Nederland om een lezing te geven naar aanleiding van de aanstaande verschijning van zijn boek over Kierkegaard en de waarde van kunst. Volgens hem is kunst belangrijk, omdat die ons bewust maakt van nieuwe keuzemogelijkheden en ons zo helpt om recht te doen aan onze vrijheid. Dat is precies wat het schilderij Monogram van Robert Rauschenberg ook doet.
‘Het was een heel proces om Monogram te maken. In eerste instantie had Rauschenberg het aan de muur gehangen en de geit ervoor neergezet. Maar hij vond dat de geit het geheel dan op een vreemde manier domineerde. Vervolgens legde hij het schilderij plat op de grond en zette hij de geit erbovenop. Maar hij was nog steeds niet helemaal tevreden. Hij wilde dat het gekker zou aanvoelen. Dus deed hij een autoband om de geit heen.’
Waarom zette Rauschenberg een geit op een canvas? Dat slaat toch nergens op?
‘Precies! Het is een stomme geit in het midden van een museum. Eigenlijk moet je naar Monogram gaan kijken nadat je net bij het Metropolitan bent geweest. Als je al die mooie Vermeers en Rembrandts hebt bekeken en daarna bij Rauschenberg aankomt, denk je: wat is dit? Wat ben je aan het doen?! Museums zijn zogenaamd Serieuze Plekken. Dan komt Rauschenberg en zegt: ik neem je schilderkunst, en zet er een geit bovenop.’
Toen Aumann dat zag, was het voor hem een opzienbarend moment. ‘Ik dacht: zo wil ik ook mijn eigen leven benaderen. Ik wil de manier waarop iedereen aan iets heeft gewerkt volkomen op z’n kop zetten. Ik ben zo’n serieus persoon. En dan zie ik Rauschenberg, en hij is gewoon speels en gek.’
‘Voel je het al?’ vraagt Aumann me terwijl ik naar Monogram kijk. ‘Ik kan je natuurlijk al deze dingen vertellen, en jij kunt denken: ja, ja, dwaasheid is belangrijk. Maar pas als je die kennis via een kunstwerk kunt ervaren en voelen, zal het echt tot je doordringen. Het is niet zo dat Rauschenberg grote nieuwe waarheden aan het licht brengt. Mijn vrienden hebben bijvoorbeeld vaak genoeg gezegd dat ik niet zo serieus moet zijn. Maar pas toen ik Rauschenberg zag snapte ik echt wat ze bedoelden.’
En wat heeft dat met Kierkegaards existentialisme te maken?
‘Voor Kierkegaard geldt dat hoe beter je je opties kent en weet waar je staat, des te beter je je eigen leven kunt vormgeven. Kunstwerken zoals Monogram leren ons iets nieuws en helpen ons om vrijer te zijn. Natuurlijk brengt meer keuzemogelijkheid ook angst met zich mee. Er is volgens Kierkegaard de angst voor je eigen vrijheid. Wij zijn zo ongelofelijk vrij – dit mag je niet opschrijven – dat er niks is wat je ervan weerhoudt om deze pen te pakken en in mijn oog te steken. Je kunt je auto starten en hem tegen dit gebouw rammen. Kierkegaard vindt de realiteit daarvan heel afschuwelijk. Maar je moet je gigantische keuzevrijheid wel onder ogen zien. Zolang je dat niet doet, leef je volgens Kierkegaard niet echt. Voor mij zorgde Monogram ervoor dat ik op dat moment een nieuwe levensoptie leerde, en me beter bewust werd van wie ik was en kon zijn. Misschien voel jij niet hetzelfde bij Rauschenbergs geit als ik. Maar dat is niet erg. Die leert verschillende mensen verschillende dingen.’
Volgens Aumann betreft kunst bovendien je gehele persoon, en niet alleen je ratio. Daarom is kunst meer geschikt om je iets te leren dan een puur analytisch of academisch stuk. ‘Mijn vader maakte vroeger alle meubels in ons huis, maar als iets geen praktisch nut had, hoefde het niet. Daardoor voelde ik me ontdaan, want ik zocht altijd naar het esthetische in dingen. Nu maak ik soms ook meubels en dan probeer ik voorbij het puur functionele te gaan. En in New York ben ik begonnen met schilderen. Het is echt moeilijk: het prikkelt een ander deel van mijn hersenen dan de filosofie. Maar als ik het doe, word ik bewogen om anders te denken over alles. Ik hou van schilderen om dezelfde reden dat ik van Monogram hou.’
Meer lezen over schoonheid? Bestel nu de speciale uitgave Te mooi om waar te zijn.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
