Meestal doen we filosofische ideeën op uit boeken van denkers als Kant, Heidegger en Arendt. Maar kan dat ook uit de muziek van een popster? Volgens Catherine Robb, universitair docent filosofie aan Tilburg University, kunnen we de Amerikaanse artiest Taylor Swift (1989) zien als een filosoof. ‘Filosofen analyseren fenomenen vanuit meerdere perspectieven en denken na over de implicaties daarvan,’ zegt Robb. ‘Als je kijkt naar Swifts discografie kunnen we daarin systematische reflecties op verschillende thema’s ontdekken.’
In september geeft Robb de online cursus The philosophy of Taylor Swift. Daarin verkent ze filosofische inzichten van de zangeres over thema’s als liefde, reputatie en vriendschap. Ook bestudeert ze wat het voor Swift betekent om vrouw te zijn. In haar videoclips en songteksten belichaamt Swift, die dit jaar werd uitgeroepen tot TIME’s person of the year 2023, bewust uiteenlopende stereotypes. Zoals de serial dater, de onzekere vrouw en de onafhankelijke vrouw. Door verschillende kanten van zichzelf te laten zien vertelt ze enerzijds haar eigen verhaal. Anderzijds laat ze ermee zien dat de verwachtingen van de samenleving haar vrouwelijkheid vormen.
Zo vergelijkt Swift in het nummer Mirrorball zichzelf met een discobal: I’m a mirrorball / I can change everything about me to fit in. Net zoals de honderden spiegelstukjes van de bal de omgeving reflecteren, uit Swift haar vrouwelijkheid conform de normen van de maatschappij. Robb: ‘Zo bouwt ze een gelaagde betekenis van vrouw-zijn op, waarvan die tegenstrijdigheden, verschillende identiteiten en veranderingen onderdeel zijn. Je kunt dat als een filosofische reflectie beschouwen.’
Swiftologie
Swift als filosoof zien vraagt wel om een ruime blik, ziet ook Robb. ‘Maar vanwege haar onbetwistbare invloed met betrekking tot relevante, actuele onderwerpen verdient Swift aandacht binnen de filosofie. Dat brengt wel een uitdaging met zich mee: we moeten opnieuw nadenken over wat we onder filosofie verstaan. Moet filosofie bijvoorbeeld altijd de vorm van een gestructureerd essay hebben? Niet per se; bij Plato was filosofie een dialoog, en volgens Martha Nussbaum kan literatuur die functie ook vervullen. Misschien kunnen we muziek ook gaan accepteren als mogelijke filosofiebron.’ Of die acceptatie bij Swift terecht zou zijn, onderzoekt Robb met andere academici in de essaybundel Taylor Swift and philosophy, die in oktober 2024 verschijnt.
Even tussendoor… Meer lezen over filosofie en popcultuur? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Ook buiten de filosofiefaculteit krijgt Swift academische aandacht. Over de popster worden op Amerikaanse universiteiten cursussen en vakken aangeboden – zoals het vak ‘Taylor Swift and her world’ op Harvard, gegeven door hoogleraar Engels Stephanie Burt. Ook wordt er wetenschappelijk onderzoek naar haar gedaan. Annelot Prins, promovendus American cultural studies aan de Freie Universität in Berlijn, is onderdeel van The European Taylor Swift Research Network. Ze doet onderzoek naar de sociale functie van beroemdheden en praat over haar bevindingen in de podcast Taylors Era.
Prins ziet Swift niet zozeer als filosofiebron, maar als een middel om onze eigen filosofie te communiceren. ‘Hoe uiten we onze identiteit en politieke standpunten? Op directe vragen over feminisme, racisme en andere maatschappelijke onderwerpen reageren mensen vaak schuw. Maar wanneer ik vraag wat ze van Taylor Swifts nieuwe videoclip vinden, zie ik dat ze hun mening daarover gebruiken om die onderliggende waarden te communiceren.’
Groepsgevoel
Met de positie die we innemen ten opzichte van Swift duiden we onze identiteit, legt Prins uit. ‘Sta je bijvoorbeeld achter feministische kritieken op het glazen plafond, dan ben je misschien lovend over een nummer als The Man. Daarin zingt Swift: I’m so sick of running as fast I can / wondering if I’d get there quicker / if I was a man. Door je enthousiasme over dat lied te uiten maak je jezelf onderdeel van de groep die zulke feministische waarden belichaamt. Omgekeerd vinden sommige mensen dat Swift haar fans de valse illusie geeft even dichtbij te staan als een vriendin, bijvoorbeeld door “exclusieve” dagboekbladzijdes bij haar plaat te geven, waaraan Swift vervolgens bakken met geld verdient. Zij uiten hun antikapitalistische mening impliciet door Swift stom te vinden, en duidelijk te maken: ik hoor daar niet bij.’
Die persoonlijke verbondenheid enerzijds en dat kapitalistische randje anderzijds waren voor Prins goed voelbaar toen ze Swifts concert bezocht. ‘Het deed me denken aan wat socioloog en filosoof Jean Baudrillard een hyperrealiteit noemt: het neppe en geconstrueerde is zo overheersend dat het de nieuwe realiteit wordt. Het sprookjesachtige gevoel in Disneyland is bijvoorbeeld gefabriceerd met decor en muziek, en dat wordt gefaciliteerd door betalende klanten. Die sprookjeswereld is op dat moment boeiender en overtuigender dan de echte realiteit, waardoor het de nieuwe werkelijkheid wordt. Swifts concert voelde als een gigantisch slaapfeestje met duizenden hartsvriendinnen. Die verbondenheid voelde heel echt, terwijl ik wist dat we daar allemaal voor hadden betaald. Dus of Taylor Swift onze vriendin is, weet ik niet. Maar ja, even goede vrienden.’
