Parrhêsia

Parrhêsia is een begrip uit de klassieke oudheid en betekent letterlijk ‘alles zeggen’ of vrijmoedig spreken. Het gaat over het belang van het spreken van de waarheid, zelfs wanneer dit ten koste kan gaan van jezelf.

Parrhêsia is niet hetzelfde als een flapuit zijn. Het betekent de waarheid spreken, ook als dat tegen de heersende normen van machthebbers of de maatschappij ingaat. Een voorbeeld is een politicus die zich uitspreekt over een vermeend onrecht, ook al weet hij dat hij daardoor kiezers verliest en zijn carrière op het spel zet.

Volgens de Griekse filosoof Socrates (469 v.Chr.-399 v.Chr.) is het de taak van de filosoof om de waarheid te spreken. Socrates’ eigen parrhêsia komt hem duur te staan: door een Atheense rechtbank wordt hij veroordeeld tot het drinken van de gifbeker omdat hij de jeugd zou bederven met zijn gesprekken op het marktplein van Athene.

Ook de Griekse filosoof Diogenes van Sinope (ca. 404 v.Chr.-323 v.Chr.) was een gedurfd spreker. Hij gaat nog een stap verder dan Socrates en negeert alle beleefdheidsregels in zijn zoektocht naar waarheid. Volgens de cynische filosoof zijn de inwoners van Athene te veel bezig met bijzaken, zoals status of rijkdom, waardoor ze afgeleid raken van het ware deugdzame leven. Ook in een wijnvat zonder bezit kun je een waarachtig leven leiden, laat Diogenes zien.

De Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) neemt het begrip parrhêsia van de oude Grieken over als hij het leven probeert terug te brengen in de filosofie. Onderdeel van dat filosofische leven is volgens Foucault dat je zegt wat je denkt zonder om de hete brij heen te draaien met retorische trucjes. Stel je voor, zegt Foucault, dat je een vriend iets verkeerds ziet doen. Als je je vriend vertelt dat hij fout zit, ook als hij boos kan worden en je jullie vriendschap daarmee dus op het spel zet, gedraag je je volgens Foucault als een echte parrhêsiast.