Luisteren wordt vaak aangedragen als oplossing voor allerlei maatschappelijke problemen. Als we maar goed naar elkaar zouden luisteren, zouden we meer begrip voor elkaar opbrengen en beter kunnen samenleven. Luisteren kan inderdaad polarisatie tegengaan, zegt filosoof Miriam Rasch. ‘Maar wat we over het hoofd zien is dat goed luisteren ook gaat om iets nieuws leren, dingen te horen krijgen die je nog niet kende.’ Ze geeft zeven luistertips.
Tip 1: luister naar je eigen luisteren
‘De eerste stap is om je aandacht te richten op je eigen luisteren. Ga eens zitten en probeer goed te luisteren naar je omgeving, naar de vogels, de muziek of de stadsgeluiden. Let op wanneer je aandacht verslapt en probeer die dan terug te brengen. Wat hoor je nu? En wat hoor je nu? En nu? Je gaat opeens dingen horen die normaal gesproken aan je voorbijgaan, omdat we nu eenmaal niet de hele dag alle geluiden kunnen binnenlaten.’
Tip 2: neem de tijd
‘Geluid ontvouwt zich in de tijd, anders dan bijvoorbeeld een schilderij dat je in één oogopslag kunt zien. Voor goed luisteren moet je dus de tijd nemen. Er zijn mensen die hun podcasts op dubbele snelheid luisteren. Dan ben je informatie aan het ophalen, maar niet echt aan het luisteren. Oefen met de tijd nemen door eens een kwartier lang naar iemand te luisteren zonder terug te praten. Kijk wat er zich ontvouwt, terwijl je ondertussen weet: over een kwartier kan ik terug naar mijn eigen leven.’
Luisteren is nog niet gehoorzamen
Tip 3: houd je mond
‘Een beetje flauw misschien, maar het werkt wel zo: als je wil luisteren naar anderen, moet je zelf je mond houden. Dat kan heel moeilijk zijn, ook omdat we gewend zijn tijdens een gesprek “hmm-hmm” of “ja, ja” te zeggen, of te lachen. Doe dat allemaal niet, maar wees stil.’
Tip 4: schort vooroordelen niet op
‘In de literatuur over luisteren zegt bijna iedereen: je moet je veronderstellingen opschorten en als een onbeschreven blad luisteren. Maar volgens mij kan dat niet. Je neemt altijd jezelf mee, je perspectief, je gesitueerdheid, je gevoelens. Je kunt daarom beter je vooroordelen onder ogen zien. Als ik het echt met iemand oneens ben, lukt het me meestal niet om onbewogen te luisteren. Maar ik leer wel veel van wat er binnen in mij gebeurt, van mijn emoties en lichamelijke reacties. Je kunt heel lichamelijk reageren op iemand die er anders in staat dan jij. Soms is dat een reden om weg te lopen of van onderwerp te veranderen. Maar als je die reacties ondergaat, leer je je eigen luisterperspectief kennen.’
Tip 5: zie een misverstand als een uitnodiging
‘Een misverstand is vaak de moeite waard om verder in te duiken. We zijn geneigd het direct op te willen lossen, maar beschouw het eens als uitnodiging tot verder gesprek. Wat bedoel jij dan precies met dit woord? Heb je daar een voorbeeld van? Juist bij misverstanden is er iets nieuws te leren. Je ontdekt namelijk: hoe ik hierover nadenk is helemaal niet voor iedereen vanzelfsprekend.’
Tip 6: zet je koptelefoon af
‘We houden er tegenwoordig van om ons met noise-cancelling koptelefoons helemaal op het gehoor te richten, maar daarmee sluiten we veel verbindingen met de buitenwereld af. Goed luisteren betekent ergens volledig aanwezig zijn en al je zintuigen tegelijkertijd gebruiken. Dat kan alleen zonder koptelefoon.’
Tip 7: pas op voor goede bedoelingen (en voor slechte)
‘Als ik naar jou luister omdat ik begrip en empathie voor je wil opbrengen, ga ik zoeken naar iets waar ik het mee eens ben of wat me aanstaat. Maar dan ben ik dingen aan het invullen, en dus niet meer aan het luisteren. Goed luisteren betekent doelloosheid omarmen: luisteren zonder nut en zonder bedoelingen – of die bedoelingen nu goed of slecht zijn. Je kunt dan verrast worden doordat je iemand met een andere mening beter gaat begrijpen, maar je kunt ook ontdekken dat je het nóg meer oneens bent dan je al dacht.’
Wie is de tipgever?
Miriam Rasch is filosoof en essayist. Ze vond zichzelf geen al te beste luisteraar en ging op onderzoek uit naar wat goed luisteren eigenlijk is. Daarover schreef ze het boek Luisteroefeningen. Over aandacht en ontvankelijkheid (2024). ‘Goed luisteren kun je leren,’ zegt ze. ‘Je hebt er geen hulpmiddelen bij nodig en we zijn er sowieso al de hele dag mee bezig. Het is een activiteit die open en toegankelijk is, en dus goed te oefenen valt.’
Wie goed leert luisteren, heeft daar voordeel bij. Rasch: ‘We worden constant gebombardeerd met prikkels. Moderne technologie heeft dat effect versterkt: we kunnen naar dingen luisteren die eerder niet te horen waren, zoals sommige geluiden van dieren of verhalen van mensen ver weg. Maar de hoeveelheid ruis is daardoor ook toegenomen, zodat we onze aandacht beter moeten leren verdelen. Goed luisteren helpt daarbij. Maar luisteren moet je uiteindelijk niet doen omwille van de voordelen – echt luisteren doe je juist zonder vooropgezet doel of nut.’
Luisteroefeningen. Over aandacht en ontvankelijkheid
Miriam Rasch
De Bezige Bij
224 blz.
€ 22,99
