Zuivere ervaring #12

Sommige ervaringen kunnen een mens geheel in beslag nemen. Bijvoorbeeld een vlieg die vlak bij je oor blijft zoemen. Nog voordat je erover nagedacht hebt, sla je hem weg. Dit voorbeeld wordt door de moderne Japanse filosoof Nishida Kitaro gebruikt als illustratie van de ‘zuivere ervaring’. Met dit begrip duidt de denker een toestand aan waarin er geen onderscheid bestaat tussen de mens en zijn omgeving. Hij gaat helemaal op in wat hij meemaakt. In het geval van de vlieg is dit misschien geen prettige belevenis, maar ook aangename zaken, zoals met volle aandacht luisteren naar mooie muziek, zijn vormen van zuiver ervaren.

Mensbeeld
Kitaro stelt dat de zuivere ervaring voorafgaat aan het denken. Nog voordat de mens bewust een onderscheid maakt tussen zichzelf en de dingen om hem heen, bevindt hij zich al midden in de wereld. De filosoof vergelijkt deze ervaring dan ook met die van een pasgeboren kind, dat helemaal openstaat voor zijn omgeving. Hij voelt een verbondenheid met alles en iedereen. Op het moment dat de mens leert spreken en denken verdwijnt deze openheid echter. Vanaf dat ogenblik ordent hij de wereld met begrippen als ‘ik’ en ‘de anderen’, ‘aangename’ en ‘onaangename’ zaken. Hierdoor kan hij zijn oorspronkelijke harmonie en eenheid met de omgeving niet meer ervaren. Soms leidt dit tot een vijandige houding ten opzichte van de medemens.

Denken over verlossing
Kitaro’s idee van de zuivere ervaring is sterk beïnvloed door het zenboeddhisme. Deze filosofie benadrukt dat de mens zijn oordelen zo veel mogelijk moet loslaten, waardoor hij de wereld open en spontaan tegemoet kan treden. Kitaro stelt dat we via zenmeditatie en het loslaten van begrippen als ‘ik’ en ‘de ander’ de zuivere ervaring terugvinden. Op die manier bereikt de mens het ware geluk. Volgens hem is deze boodschap niet alleen voor Japanners van belang. Ook de moderne westerse mens, die onder stress gebukt gaat en weinig tijd voor zichzelf heeft, kan rust en kracht putten uit de zuivere ervaring.