‘Ik geloof dat het belangrijk is om de duistere realiteiten van onze tijd aan te gaan, om de moed te verzamelen om niet weg te kijken,’ zegt documentairemaker Chris Jordan terwijl hij een albatroskuiken opensnijdt. Het kuiken blijkt te zijn gestorven doordat zijn albatrosouders hem plastic hebben gevoerd – plastic dat zij waarschijnlijk aanzagen voor vis. Jordan filmt de autopsie. Niet om kijkers een schuldgevoel te bezorgen of om ons een lesje te leren, maar omdat ‘getuige-zijn een deur opent’.
Jordans verhaal komt voorbij in Apocalypsofie, het rijke en sprankelende boek van filosoof Lisa Doeland over de kunst van leven in een tijd waarin diersoorten in rap tempo het loodje leggen en ook wij onze ‘uitsterfelijkheid’ in de ogen kijken. In feite roept Doeland op tot ouderwetse rouwarbeid, tot het tastend zoeken naar een mogelijk nieuwe manier van ‘goed leven’ na verlies.
Ik blijf hangen bij die frase van Jordan: getuige-zijn opent deuren. Dat klinkt belangrijk en waarachtig. Die deuren gaan open naar de realiteit. De realiteit is een rauw oord, een harde plek waar mensen nog geen donzen deken van duiding en betekenis overheen hebben gevleid. Zo’n duidingsdeken suggereert dat we weten waar we aan toe zijn en dat we weten wat ons te doen staat. En dat is altijd maar deels het geval. Delen van de realiteit blijven bar en onaangeraakt door ons begrip. Soms dringen die delen van de realiteit door, bijvoorbeeld als we de maag van een albatros opensnijden en met schrikogen het verband zien tussen ons plastic-comfort en de dood van een kuiken. Hoe ben je daarvan getuige? Hoe leef je verder met wat je nu ziet, met wat je nu even niet kunt niet-weten? Mijn persoonlijke reactie is: ‘Ik weet niet wat ik nu moet doen, het is te groot. Maar hier ben ik.’
Even tussendoor… Meer columns lezen van Marjan Slob? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Er is een verschil tussen rouw en wanhoop, en het is van het grootste belang om de rouw te kiezen. Wat dit in de praktijk vergt weet ik niet precies. Misschien simpelweg dat je aanwezig blijft in je eigen leven. Dat je open blijft staan voor zoveel mogelijk realiteit, hoe pijnlijk die ook is. Want alleen dan kan zich voltrekken wat Rainer Maria Rilke ooit zo mooi verwoordde: ‘Als je de vragen leeft, leef je misschien, langzaam maar zeker, zonder het te merken op een goede dag in het antwoord.’
Marjan Slob is filosoof en Denker des Vaderlands.
