Ik kan me de magie nog herinneren van de eerste keer dat ik tijdens onze zomervakanties in Frankrijk zelf een ijsje mocht bestellen, in het Frans. Mijn vader en moeder oefenden met mij aan het terrastafeltje en nadat de uitspraak was goedgekeurd rende ik naar de bar, de toverformule in mijn hoofd repeterend – uun boel de kuhllass sie-voeplèh…. frèse sievoeplèh. Zonder dat ik wist wat de klanken betekenden, dook de kale barman met zijn grijze snor zwijgend in de ijsvitrine om weer boven te komen met een hoorntje en een bolletje roze ijs. Het werkte!
Een soortgelijke verwondering overviel me later toen ik voor het eerst een vertaling van een van mijn eigen boeken in handen had, in het Spaans. Een boek dat ik had geschreven, met mijn naam erop, maar waarvan ik met moeite enkele zinnen kon ontcijferen.
Het vertalen van een tekst vraagt behalve kennis van de brontaal (de taal van het origineel) vooral veel kennis van de doeltaal en de bijbehorende cultuur. Want vertalen is natuurlijk niet het verplaatsen van letters, maar het overbrengen van de geest van een tekst. En die geest kan in de vreemde taal alleen tot leven komen, als deze daarin ook de nieuwe vreemde lezer aanspreekt.
Als u dat, lieve vreemde lezer, een beetje op u in laat werken betekent dat dus ook dat de betekenis van een tekst pas tot stand komt met het lezen ervan. (Dat u dit leest is alleen daarom al van grote betekenis.) En het betekent bovendien, dat de betekenis van een tekst niet exclusief in het origineel aanwezig is.
Dat meende ook de Duitse filosoof Walter Benjamin (1892-1940). Elke taal is in zijn ogen slechts een gemankeerd medium, dat een betekenis onvolledig overbrengt. Zou taal volledig zijn, dan zouden woorden identiek zijn aan dingen – gelijk het paradijs, schrijft Benjamin. Dus ook de oorspronkelijke tekst schiet al tekort in het uitdrukken van wat het wil zeggen. Het is zo zelfs mogelijk dat een vertaling de betekenis van een tekst beter uitdrukt dan het oorspronkelijke werk dat doet!
Volgens schrijfster en vertaalster Imme Dros loert in het dagelijks taalgebruik ‘het misverstand al overal, omdat de helft van de mensheid zich slecht uitdrukt en de andere helft slecht luistert.’
Als ik het goed begrijp, is elk begrepen woord een wonder, een ijsje in een vreemde taal.
