Volg je hart niet | recensie

‘Mogelijk het domste wat ik ooit heb gelezen.’ Zo luidde de eerste reactie die Paul Bloom tegenkwam op een artikel waarin hij kritiek leverde op empathie. Hij ontdekte al snel ‘dat tegen empathie zijn ongeveer hetzelfde is als tegen jonge poesjes zijn’. We zien empathie, ofwel meevoelen met wat je denkt dat een ander voelt, vaak als een bron van goedheid. Maar volgens Bloom, emeritus hoogleraar psychologie aan Yale University, maakt empathie ons juist wreed en onrechtvaardig. We moeten niet het hart, maar de rede volgen.

Blooms boek over empathie werd oorspronkelijk gepubliceerd in 2016 als Against empathy en is nu in het Nederlands vertaald. Het boek voelt alweer een beetje gedateerd aan. Bloom presenteert het namelijk als een weerwoord tegen de vele lofprijzingen van empathie. Maar het grote pleiten voor empathie is toch vooral een fenomeen van zo’n tien jaar geleden, toen bijvoorbeeld Barack Obama zei dat ‘het grootste tekort’ in de wereld een empathie-tekort is. Inmiddels is meer aandacht voor de duistere kanten van empathie. Dat is deels Blooms eigen verdienste: het Engelse origineel heeft grote invloed gehad op denkers die kritisch zijn op empathie, zoals de Vlaamse filosoof Ignaas Devisch.

Empathie functioneert als spotlight, is de kern van Blooms kritiek. We hebben volop aandacht voor een enkeling – meestal iemand die op ons lijkt – en vergeten alle anderen. Uit empathie doneren we ruimhartig aan een Nederlands kind dat een dure operatie nodig heeft en negeren we de vele kinderen in andere landen die voor dat geld geholpen kunnen worden. Opmerkelijk is Blooms stelling dat empathie ook in ­intieme relaties vermeden moet worden. Als je vriendin verdriet heeft, moet je niet zelf ook in huilen uitbarsten, zegt Bloom. Het is beter kalm te blijven en te troosten.

Bloom lardeert zijn vlot geschreven betoog met wetenschappelijke onderzoeken en humor (‘Ik ben bang dat ik de indruk heb gewekt dat ik tegen empathie ben’). Toch blijven aan het einde fundamentele vragen knagen. Bloom is op gebied van ethiek een consequentialist: empathie is slecht omdat ze slechte gevolgen heeft. Andere ethische theorieën worden afgeserveerd; zo is hij in zeventig woorden klaar met Kants plichtethiek. Maar is empathie ook kwalijk wanneer we goed en kwaad beoordelen op basis van intenties en principes, in plaats van alleen gevolgen? Die vraag gaat Bloom in dit boek helaas uit de weg.

Tegen empathie. Een pleidooi voor rationele compassie
Paul Bloom
Ten Have
336 blz.
€ 24,99