Wat is trias politica?
De trias politica is een politieke theorie die stelt dat om tirannie te voorkomen de macht in een staat onder drie partijen verdeeld dient te worden: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. De term is Latijn voor ‘driedelige politiek’ en staat ook wel bekend als ‘de scheiding der machten’ of ‘driemachtenleer’. De Franse filosoof Charles de Montesquieu (1689-1755) is de bedenker van de trias politica.
Montesquieu
‘Trias politica’ staat nergens letterlijk geschreven in het werk van Montesquieu, maar de theorie vindt haar oorsprong in Montesquieus hoofdwerk Over de geest van de wetten(1748). Daarin beschrijft hij verschillende regeringsvormen, van monarchieën tot republieken. Elk systeem heeft volgens Montesquieu zijn gebreken, waar machtsmisbruik op de loer ligt. Een despoot die bijvoorbeeld zelf rechtspreekt, kan willekeurig onschuldige mensen veroordelen zonder dat iemand hem daarop kan aanspreken.
Even tussendoor… Meer lezen over politieke filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
De scheiding der machten is een manier om dit tegen te gaan. Door politieke macht te verdelen onder onafhankelijke partijen die elkaar controleren en in balans houden, voorkom je dat één persoon of groep teveel macht bezit. Zo dient de wetgevende macht, die de wetten maakt, rekening te houden met de uitvoerende macht, die zich bezig houdt met de uitvoering. De uitvoerende macht wordt gecontroleerd door de rechterlijke macht, die mogelijke overtredingen op de wet beoordeelt. De rechterlijke macht wordt weer in balans gehouden door de wetgevende macht, wiens wetten zij dient te handhaven.
Trias politica in Nederland
De meeste westerse rechtsstaten zijn (ten dele) gebaseerd op de trias politica, Nederland ook. Hier vormt het parlement, bestaande uit de Eerste en Tweede Kamer, de wetgevende macht. De ministers in de regering vormen de uitvoerende macht, de rechterlijke macht bestaat uit de rechters en het Openbaar Ministerie. Aangezien ministers in Nederland ook wetten kunnen maken, dus zowel uitvoerende als wetgevende macht hebben, zijn de machten hier niet helemaal gescheiden.
Relevante berichten
Montesquieu, geliefd maar onbegrepen
Voor onze maatschappelijke vrijheid is het van belang continu aandacht te besteden aan de balans tussen machten, dacht Montesquieu.
Trias politica
De burger kan alleen vrij zijn als de macht wordt verdeeld tussen de regering, het parlement en de rechters, bedacht Montesquieu.
Montesquieu: over de geest van de wet
In een tijd waarin ‘de rechtsstaat in een crisis verkeert’, blijkt een terugkeer naar het hoofdwerk van Montesquieu leerzaam.
Vijf filosofen over democratie en rechtsstaat
Dankzij de scheiding der machten kunnen burgers de overheid direct ter verantwoording roepen. Vijf filosofen over democratie en rechtsstaat.