Charles de Montesquieu

“In geen koninkrijk hebben zoveel burgeroorlogen gewoed als in dat van Christus.”

De Franse filosoof Charles de Montesquieu (1689 – 1755) wordt beschouwd een belangrijke Verlichtingsfilosoof en een van de grondleggers van de sociologie.

Montesquieu wordt beroemd met zijn satirische briefroman Perzische brieven (1721). Dit werk is een verzameling briefwisselingen tussen twee Perzen op hun reis door Europa. Vanuit hun positie als buitenstaanders beschrijven zij op kritische wijze de westerse samenleving. Op deze manier kon Montesquieu de Europeanen uit de 18^e eeuw, met name de Fransen, en hun gebruiken bekritiseren, iets wat in die tijd normaal gesproken onmogelijk was. Toch publiceert Montesquieu zijn werk uit voorzorg anoniem.

Een van de belangrijkste zaken die Montesquieu aan de kaak stelt in zijn briefroman is de monarchie. Als de monarchie niet op een juiste manier vormgegeven wordt, kan deze omslaan in een ‘fataal wapen’, omdat alle macht toebehoort aan één persoon, de koning. Montesquieu schrijft uitgebreider over dit onderwerp in zijn latere – meest bekende en invloedrijke – werk, Over de geest van de wetten (1748). Hierin stelt hij dat een rechtstaat pas goed functioneert als er een scheiding bestaat van drie machten: de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. De drie machten moeten elkaar controleren en voorkomen dat één macht de bovenhand krijgt, om machtsmisbruik of tirannie te voorkomen. Deze leer wordt de Trias Politica genoemd.

Montesquieu gaat als een van de eersten te werk als een socioloog. Hij doet aan empirisch onderzoek en reist de wereld over, om na te gaan welke verschillende manieren van regeren er bestaan. Montesquieu concludeert dat ieder volk zo zijn eigen staatsvorm heeft, afhankelijk van de omstandigheden (zoals het klimaat, gewoonten en religie). Zijn opvattingen zijn wat dat betreft cultuurrelativistisch: wat voor het ene volk goed is, hoeft dat voor het andere niet te zijn.

Met zijn werk beïnvloedt Montesquieu onder meer de tsarina Catharina II van Rusland, de grondwet van de Verenigde Staten van 1789 en de Franse grondwet van 1791. Bovendien draagt Montesquieu bij aan de ontwikkeling van het Nederlandse strafrecht. Als een van de eersten plaatst hij de preventiegedachte op de voorgrond en hecht hij belang aan een redelijke verhouding tussen misdrijf en straf. Montesquieu verzet zich hevig tegen de toen bestaande folterpraktijken en geeft de voorkeur aan geldstraffen boven lijfstraffen. Ook onderscheidt hij wereldlijke misdaden van misdaden jegens God. Deze laatste dienen niet door het wereldlijk strafrecht te worden bestraft.