Sluier van onwetendheid

John Rawls (1921-2002)
Hoe kunnen we tot een rechtvaardige verdeling van middelen komen?

Wat is het?
Een middel om tot een rechtvaardige verdeling van middelen en kansen te komen.

Wat doet het?
Gedachte-experiment: stel je voor dat je geen weet hebt van je positie; je talent, kansen, inkomen, afkomst, sekse… Hoe zou je dan de beschikbare middelen verdelen?

Opvattingen over rechtvaardigheid verschillen hemelsbreed. Een huizenbezitter zal sneller tegen de afschaffing van de hypotheekrente zijn dan een huurder. Een universitair docent is voor financiering van onderzoek en onderwijs, een sportliefhebber juist voor de plaatselijke voetbalclub. Hoe kunnen we tot een rechtvaardige verdeling van middelen komen? De Amerikaanse filosoof John Rawls (1921-2002) stelt een sluier van onwetendheid voor.

Zijn filosofie
Rawls is een liberaal en gaat er dus van uit dat ieder mens het recht heeft om zijn eigenbelang na te streven. Om je wensen te kunnen vervullen, om jezelf te kunnen ontwikkelen, moeten we anderen, die evengoed hún eigenbelang nastreven, die vrijheid ook gunnen en beloven. Daarom zoeken we een beginpunt waar niemand het mee oneens kan zijn. Dat is de positie achter de sluier van onwetendheid.

Historische achtergrond
Rawls verloor twee jongere broers aan een ziekte waar hij hen mee had besmet. Het was een kwestie van geluk dat de jonge Rawls het overleefde. Dat besef van toeval vind je terug in zijn theorie: onze positie in de samenleving is onvoorspelbaar. In het systematisch geordende Een theorie van rechtvaardigheid (1971) probeert hij een rechtvaardigheidstheorie te formuleren waar volkomen vrije en redelijke personen mee zouden instemmen. Die ambitie werd wereldwijd omarmd: Rawls is een van de meest invloedrijke politiek filosofen van de twintigste eeuw.

Het probleem
Rechtvaardigheid mag niet alleen gebaseerd zijn op de eigen – toevallige – positie. Juist in een globaliserende wereld, met zoveel verschillende mensen en opvattingen, moeten we een aantal basisprincipes vaststellen die het fundament van een rechtvaardige samenleving vormen.

De oplossing
Rawls introduceert een gedachte-experiment om die rechtvaardige basisprincipes te construeren. Wat zou je doen als je je onder de sluier van onwetendheid bevond? Je weet niet of je rijk of arm, gelovig, talentvol, werkloos, man of vrouw bent. Alle eigenschappen die onze plek in de samenleving bepalen, zijn onbekend. Je zou een armoedzaaier kunnen zijn, maar ook een sigaarrokende bankier. Wanneer je de bankier zo rijk mogelijk wenst, maar de armoedzaaier vergeet, zul je net zien dat je straks arm ter wereld komt. Dat besef zorgt ervoor dat je voor een eerlijke verdeling van middelen kiest. Zo waarborgt de sluier van onwetendheid rechtvaardigheid voor iedereen.