‘Wederzijdse instemming is niet genoeg voor goede seks’

Toen Manon Garcia’s boek Consent. Een filosofie van goede seks begin 2025 in Nederlandse vertaling verscheen, was Garcia’s thuisland Frankrijk in de ban van de rechtszaak rond Gisèle Pelicot: een vrouw die gedurende tientallen jaren door meer dan vijftig mannen werd verkracht, inclusief haar eigen man, die haar op voorhand telkens drogeerde. In de geest van filosoof Hannah Arendt, die na de Tweede Wereldoorlog het proces van oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann optekende, verwierf Garcia (1985) bekendheid als duider van het proces-Pelicot. In de rechtszaal zag ze de verdachten een voor een hun opwachting maken: een loodgieter, docent, verpleger, soldaat. Allemaal werden ze schuldig bevonden en veroordeeld met een straf variërend tussen de drie en de twintig jaar.

Garcia, die als universitair docent praktische filosofie verbonden is aan de Vrije Universiteit Berlijn, tekende haar analyse van het proces op in het boek Vivre avec les hommes. Réflexions sur le procès Pelicot (‘Leven met mannen. Reflecties op het proces-Pelicot’). In zekere zin is het een vervolg op Consent, vertelt Garcia. Maar er is in de tussentijd ook iets veranderd voor haar. ‘Consent is een hoopvol boek, waarin verandering mogelijk lijkt. Maar sinds de rechtszaak ben ik bang dat ik te optimistisch ben geweest. Dat komt door de aard van de verdediging van de verdachten en het vrouwbeeld dat daarmee naar voren is gekomen.’

Garcia vertelt over een verdachte die tijdens zijn verdediging opwierp dat zijn eigen vrouw hoogzwanger was en hij dus geen seks met haar kon hebben. Daarom moest hij de bevrediging van zijn lusten elders zoeken. ‘Uit zo’n verhaal spreekt de overtuiging dat seks en verkrachting als ervaring niet wezenlijk van elkaar verschillen, en dat je als man recht hebt op het lichaam van een vrouw,’ zegt Garcia. ‘In de rechtszaal begon ik in te zien dat er verschillende, met elkaar conflicterende manieren zijn waarop we seks begrijpen. In mijn boek verdedig ik de stelling dat seks gezamenlijk handelen is. Maar voor deze mannen is seks iets dat je bij een vrouw doet – als een object. Dat betekent dat verkrachting voor hen geen fout is. Sindsdien vraag ik me af of er wel een gemeenschappelijke bodem bestaat, of het begin van een gemeenschappelijke taal, om over gelijkwaardige seks na te denken.’

Je zou het ook zo kunnen zien, zegt Garcia: het proces-Pelicot heeft de noodzakelijkheid en de actualiteit van het boek Consent nog maar eens benadrukt. Want het gaat precies daarover: gelijkwaardige, zelfs moreel goede seks. Garcia betoogt dat seksuele bevrijding om veel meer gaat dan de juridische strijd tegen seksueel geweld.

Zoals de titel van het boek al verraadt, verkent Garcia het begrip ‘consent’, dat sinds de MeToo-beweging centraal staat in maatschappelijke discussies. Toen de ervaringsverhalen over seksueel grensoverschrijdend gedrag op de golven van die beweging loskwamen, werd consent gepresenteerd als de oplossing: voor legale seks is wederzijdse instemming noodzakelijk. Als die instemming ontbreekt spreken we van aanranding of verkrachting. In veel Europese landen, waaronder Nederland en Frankrijk, is in de wet het principe ‘nee betekent nee’ inmiddels vervangen voor het meer expliciete ‘alleen ja betekent ja’. Garcia is in haar boek kritisch op de eenzijdige nadruk op consent als instemming en de definitie van verkrachting als seks zonder consent. In plaats daarvan pleit ze voor een andere invulling van het begrip consent, gebaseerd op respect, autonomie en waardigheid.

Waar komt haar kritiek vandaan? ‘Binnen het strafrecht is een gebrek aan consent de beste maatstaf om seksueel geweld aan te tonen,’ zegt Garcia. ‘In die zin zijn we absoluut beter af dan vroeger. Maar buiten het juridische domein kan consent in haar huidige vorm weinig voor ons betekenen. Want hoewel consent de belofte van seksuele bevrijding in zich draagt, is consent in feite gericht op het handhaven van de status quo: we gaan er nog altijd vanuit dat de man seks wil en dat de vrouw al dan niet haar consent geeft. Op die manier wordt er geen recht gedaan aan vrouwen als seksuele subjecten met eigen wensen en verlangens. Bovendien ligt de verantwoordelijkheid om niet verkracht te worden bij de vrouw. Maar we weten dat mensen om allerlei redenen “ja” zeggen, ook als ze “nee” bedoelen. We zijn immers geen onafhankelijke, rationele individuen, maar we zijn onderdeel van netwerken van zorg, liefde en afhankelijkheid.’

In haar boek onderzoekt Garcia de mogelijkheid van consent als sleutel tot een gelijkwaardig, plezierig en goed seksleven. Als we willen dat consent werkelijk bijdraagt aan seksuele autonomie, zegt Garcia, moeten we het niet opvatten als een transactie, als een eenmalig toegangsticket dat vooraf wordt afgegeven, maar als een gesprek dat doorlopend plaatsvindt. Dat betekent: ook nadat de seks allang voorbij is. In zo’n gesprek krijgen verlangens en voorkeuren de ruimte om te ontstaan, zich te manifesteren en ook weer te veranderen.

Garcia: ‘In tegenstelling tot een dialoog, die een uitwisseling is, ontstaat in een gesprek iets nieuws, onafhankelijk van de deelnemers. Als je goede seks ziet als een gesprek, kun je begrijpen dat je samen tot een seksueel verlangen kunt komen en dat onze seksuele voorkeuren worden gevormd door de mensen met wie we seks hebben. Er is sprake van een constant effect van de seks die we hebben op ons leven, en andersom: wie wij zijn heeft invloed op de manier waarop we seks hebben. Met dat besef komt ook de verantwoordelijkheid om een goede gesprekspartner te zijn. Die verantwoordelijkheid geldt zeker voor wie de meeste macht heeft in een relatie – en over het algemeen zijn dat mannen.’

Wat hebben mannen te winnen bij zo’n gesprek? ‘Het belangrijkste is dat ze er veel betere seks van krijgen,’ zegt Garcia. ‘Simone de Beauvoir heeft laten zien dat wat seks zo spannend, leuk en ook verontrustend maakt, is dat je zowel object als subject van begeerte bent. Binnen het patriarchaat worden vrouwen gedwongen zichzelf als object te begrijpen, terwijl ze tegelijkertijd voelen dat ze in werkelijkheid een subject zijn. Ze hebben toegang tot die ambiguïteit van object en subject. Veel mannen daarentegen houden zichzelf voor dat ze enkel een subject zijn. Ze liegen tegen zichzelf, maar daarmee verliezen ze deels hun toegang tot de seksuele ervaring. Seks in een wereld van patriarchale onderdrukking is voor mannen misschien nog wel een groter verlies dan voor vrouwen. We kunnen seksuele vrijheid niet los zien van vrijheid in het algemeen.’

Consent. Een filosofie van goede seks
Manon Garcia
Boom
256 blz.
€ 29,90