Wetenschap toetst met experimenten de feiten, filosofie toetst met experimenten het denken.
Stel je voor!
Als je naar een foto van jezelf als baby kijkt, kan het gek zijn om te bedenken dat je nog steeds hetzelfde wezen bent. Je kunt je niets meer van die tijd herinneren, je bent gegroeid en hebt leren lopen en spreken. Toch is er iets wat jou en dat kindje op de foto met elkaar verbindt – of niet?
De Griekse historicus Plutarchus (46-199 n.Chr.) introduceerde in een van zijn verhalen een gedachte-experiment over dit vraagstuk. Het verhaal gaat over de legendarische held Theseus, die met een schip vanuit Athene vertrok om de Minotaurus van Kreta te verslaan. Nadat Theseus was teruggekeerd bewaarden de Atheners zijn schip volgens Plutarchus meer dan honderd jaar. ‘Zij haalden de oude planken weg naarmate ze vergingen en zetten er nieuw en sterker hout voor in de plaats.’ De Atheners gingen hiermee door tot het laatste onderdeel van het schip vervangen was.
Is het dan nog steeds hetzelfde schip? Misschien vind je van niet. Maar wanneer is het schip dan een ander schip geworden? Toen de eerste plank was vervangen, toen de helft van de onderdelen was vernieuwd, of pas toen er geen enkele originele plank meer in zat?
Het experiment van Plutarchus gaat over numerieke identiteit: het feit dat elk ding gelijk is aan zichzelf. Jij bent hetzelfde als jezelf en Theseus’ schip is gelijk aan Theseus’ schip – dat is nogal wiedes. Maar hoe weet je nu of iets hetzelfde ding blijft als het in de loop der tijd verandert? Veel later kwam de Engelse filosoof Thomas Hobbes (1588-1679) met een aanvulling op het raadsel. Stel dat je de originele planken verzamelt en daarmee een tweede schip bouwt. Welk schip is dan het ‘originele schip’ (als dat al bestaat)? Het eerste of het tweede?
Echt?!
Plutarchus’ experiment laat zien dat er niet één manier is om over dingen na te denken. Zo is het schip materieel gezien niet meer hetzelfde, maar juridisch of gevoelsmatig gezien misschien wel. Ook voor de mens is het experiment prikkelend: onze lichaamscellen worden elke zes jaar vernieuwd. Ben je dan steeds dezelfde persoon als zes jaar geleden? De filosoof John Locke beweert dat mensen een ander soort identiteit hebben dan levenloze dingen. De mens staat met zijn vroegere zelf in verbinding door zijn herinneringen. Je bent volgens hem dezelfde persoon omdat je nog weet wie je hiervoor was. Maar wat zegt dat dan over die baby op de foto?
