Kun je denken dat je denkt zonder dat je denkt? Filosofie is moeilijker als je denkt in paradoxen. Door Barteld Kooi.
Op de tandartsstoel verbaas ik me er altijd over dat ik me vrijwillig overgeef aan deze lichte vorm van marteling. Er zijn niet veel dieren die dat vermogen hebben, denk ik dan. Ze zijn gevangenen van hun instincten en moeten onder narcose gebracht worden voor vrijwel elke medische handeling. Ik ben echter vrij omdat ik kan kiezen om iets te doen wat ik echt niet leuk vind. En ik prijs mezelf dat ik zo’n goed verstand en zo’n sterke wilskracht heb, zodat ik kan kiezen het juiste te doen. Maar hoe vrij ben ik echt? Hoe zit het met mijn vrijheid als het helemaal niet beter is om iets naars te ondergaan? Die vraag staat centraal in de Toxinparadox.
Een miljardair stelt me op de proef. Ik krijg een pil. Als ik de pil slik dan voel ik me een dag hondsberoerd, maar het levert geen gezondheidsschade op. Je zou verwachten dat ik tegen betaling van een miljoen euro de pil eenvoudig zou slikken, maar is dat echt zo? Stel dat de miljardair beschikt over een breinscanner die kan vaststellen wat ik van plan ben, nog voor ik het doe, en mij onmiddellijk uitbetaalt. De grap is dat ik het geld al krijg, voordat ik de pil zou slikken. Ik hou het geld, zelfs als ik de pil daarna toch niet slik. Ik ben vrij het te laten. De vraag is nu of ik daadwerkelijk van plan kan zijn om die pil te nemen.
De vrijheid om van gedachten te wisselen en mijn verstand zitten me nu vreselijk in de weg. Ik kan heel hard proberen van plan te zijn die pil te nemen, maar diep van binnen weet ik dat als ik het geld heb, ik geen enkele reden meer heb om die pil te slikken. Ik heb wel wat beters te doen dan een dag ziek te zijn. En dus lukt het me niet echt van plan te zijn om die pil te nemen. De onfeilbare breinscanner laat zich niet om de tuin leiden, en dus krijg ik nooit het geld. Ik lijk vrij, maar ik ben een gevangene van mijn verstand. Er is geen ontsnappen mogelijk.
