Filosofie is makkelijker dan je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is oneindigheid?
‘Denken gaat oneindig door’
Filosofie is makkelijker als je denkt. Maar ook als daar geen einde aan komt? Een korte inleiding in de filosofie van oneindigheid.
Kun je in een eindig aantal woorden uitleggen wat oneindigheid is? Is het überhaupt mogelijk voor een mens, sterfelijk als die is, om te begrijpen wat oneindigheid inhoudt? Je zou zeggen van niet en toch lijken we er in het dagelijks leven weinig moeite mee te hebben. Iedereen die heeft leren rekenen weet dat de reeks van mogelijke getallen oneindig is. Daarvoor hoeven we die reeks niet helemaal uit te schrijven. Het is voldoende om een paar getallen te noemen en eraan toe te voegen: ‘en dan tot in het oneindige.’
Oneindigheid lijkt iets wat we begrijpen zonder uitleg, alsof het begrip al in ons hoofd zat toen we geboren werden. Die gedachte was voor de Franse filosoof René Descartes (1596-1650) een argument voor het bestaan van God. Descartes constateert dat hij een idee in zijn hoofd heeft van God als oneindig, eeuwig en volmaakt. Maar hoe kan een eindig iemand het idee bedenken van iets oneindigs? Alleen God zelf kan die ideeën in Descartes’ geest gelegd hebben, redeneert Descartes, dus God moet wel bestaan. Toch?
Hoe kan een eindig iemand het idee bedenken van iets oneindigs?
Het blijft moeilijk verklaarbaar hoe we aan het idee van oneindigheid komen. En dan hebben onze verklaringen ook nog eens de neiging om zelf een oneindige reeks te vormen. Stel dat je wil verklaren waarom de aarde in de lucht zweeft. Een oude mythe stelt dat de aarde op een olifant staat. Maar waar staat die olifant dan op? ‘Wij bouwen onze huizen op de aarde, die rust op een olifant, die rust op een schildpad, die rust wie weet waarop, en zo eindeloos voort,’ schrijft de Duitse filosoof Johann Gottlieb Fichte (1762-1814). Volgens Fichte laat deze mythe zien dat onze verklaringen eigenlijk oneindig moeten zijn – en dat een afdoende verklaring dus onmogelijk is. Je kunt altijd blijven vragen: ‘En dan, wat is daar dan de oorzaak van?’
Het probleem van oneindigheid valt niet op te lossen, dus kunnen we er oneindig over blijven denken. Eigenlijk is denken altijd oneindig, meende de Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven (1928-2001). ‘Het denken kan niets denken waardoor het tot stilstand gebracht zou worden.’ Denken is volgens Verhoeven eindeloos ronddraaien rond een onderwerp zonder ooit een definitieve waarheid te ontdekken. Er zijn geen resultaten bij denken, alleen ‘oneindige progressie’. Zo bekeken stopt het denken pas bij de dood. Of, minder dramatisch, aan het einde van de pagina.
