Wetenschap toetst met experimenten de feiten, filosofie toetst met experimenten het denken.
Stel je voor!
Muziek die alleen uit stilte bestaat, kan dat? Op vrijdag 29 augustus 1952 confronteerde de Amerikaanse componist John Cage (1912-1992) het publiek van een concertzaal met die vraag. Niet door die te stellen, maar door de pianist David Tudor een compositie uit te laten voeren die nu bekendstaat als 4”33. Tudor nam plaats achter de piano en was 4 minuten en 33 seconden stil. Die periode was opgedeeld in drie delen, die hij nauwlettend timede met een stopwatch en die van elkaar onderscheiden werden door het sluiten en openen van de klep van de piano.
In die periode was het niet werkelijk stil. Cage zou hier later over zeggen dat mensen dachten dat het stil was, ‘omdat ze niet wisten hoe te luisteren’. Hij wees op de wind die je tijdens het eerste deel kon horen, de regendruppels die tijdens het tweede deel op het dak tikten en op ‘allerlei interessante geluiden’ die het publiek tijdens het derde deel maakte door met elkaar te praten of de zaal uit te lopen.
Is dat muziek? Of is dat gewoon geluid? En wat is het verschil tussen muziek en geluid? Voor Cage zijn er voor muziek niet per se instrumenten nodig. ‘Het materiaal van muziek is geluid en stilte. Die integreren is componeren. Ik heb niets te zeggen en ik zeg het.’
Cage – die mediteerde en zich verdiepte in oosterse filosofieën als het zenboeddhisme – was niet hiërarchisch wat betreft geluiden. Het geluid van iemand die hoest in een concertzaal was in zijn oren net zo interessant als elk ander geluid, zoals de geluiden die de musici op het podium maakten. Hij zag gehoest tussendoor niet als een interruptie, een onvolkomenheid, maar als onderdeel van de muziek.
Dat laat zien dat de wortels van 4”33 niet zozeer in stilte liggen, maar in luisteren. Door alle omgevingsgeluiden toe te laten in wat wij als muziek bestempelen vraagt Cage ons muziek te accepteren als een kunst van lawaai, van hoesten en van ritselende snoeppapiertjes, van toeterende auto’s en van kletsende mensen. De vraag die hij ons laat stellen is misschien niet of muziek kan bestaan uit stilte, maar of muziek kan bestaan uit luisteren.
Echt?!
De compositie 4”33 is meermaals gecoverd. Soms in vergelijkbare opzet als het origineel, soms door de ‘stilte’ te combineren met instrumentele muziek. Cage benadrukte dat hij het stuk heeft gecomponeerd, opgebouwd. Hij heeft dan ook copyright op de compositie. Toen de Britse muzikant en componist Mike Batt in 2002 op een album A One Minute Silence zette met als credit ‘Batt/Cage’ werd hij aangeklaagd. De minuut stilte op zijn album was plagiaat. Maar kan dat eigenlijk wel? Cage liet zien dat alles muziek kan zijn. Maakt hij daarmee de wereld niet tot één groot kunstwerk? Een kunstwerk waarop hij copyright heeft? Heeft Cage copyright op de wereld?
