Susanne Langer over muziek

Voor iemand met een beperkt muzikaal gevoel*1 schijnt de ideeënvorming het meest waardevolle antwoord op de muziek, de ‘subjectieve inhoud’ die de luisteraar moet leveren. Degenen die deze mening zijn toegedaan geven vaak toe dat je ook zuiver mooie klanken kunt waarderen die je ‘plezier schenken’; maar je kunt de muziek beter begrijpen*2 wanneer ze een poëtische inhoud uitdrukt. Goethe bijvoorbeeld, die niet muzikaal was (ondanks zijn belangstelling voor muziek als cultuurproduct) vertelt hoe hij bij het luisteren naar een nieuw pianokwartet uit geen enkel deel iets zinnigs kon opmaken, behalve uit een allegro dat hij kon interpreteren als de heksensabbat op de Blocksberg, ‘zodat ik uiteindelijk toch een voorstelling vond die aan deze bijzondere muziek ten grondslag kon liggen’.

Wanneer zo’n interpretatie*3 spontaan is, is het een volkomen gerechtvaardigde manier van doen, die algemeen voorkomt bij en nuttig is voor muzikaal beperkte mensen. Maar die interpretatie wordt verderfelijk als leraren of critici of zelfs componisten ze de wereld insturen, want dan maken zij een deugd van het lopen met een kruk. (…)

De werkelijke kracht van muziek ligt in het feit dat ze ‘waar’ kan zijn voor het gevoelsleven op een manier waartoe de taal niet in staat is. Haar betekenisvolle vormen hebben namelijk die ambivalente inhoud die woorden niet kunnen hebben. Dit is, denk ik, wat Hans Mersmann*4 heeft bedoeld toen hij schreef: ‘De mogelijkheid om tegengestelde dingen tegelijkertijd uit te drukken, geeft aan de muziek als zodanig de meest ingewikkelde graad van expressiviteit en voert ze in dit opzicht tot ver buiten de grenzen van de andere kunsten.’ Muziek is onthullend waar woorden versluierend zijn, omdat muziek niet alleen een inhoud kan hebben, maar ook een spel van steeds veranderende inhouden*5 is.

Uit: Susanne Langer, Over de betekenis van muziek, vert. Thomas Crombez, Letterwerk, 2023.