Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is liefde?
‘Omdat hij het was, omdat ik het was’
Liefde is makkelijker als je denkt. Als je je hoofd tenminste niet te veel op hol laat brengen. Een kleine inleiding in de filosofie van de liefde.
Liefde maakt blind, zeggen we wanneer iemand het aanlegt met een niet al te knappe of gewoon weinig sympathieke partner. Als je verliefd bent, denk je daar heel anders over: je hebt juist het idee dat je de ander écht ziet. Niet jij bent blind; de rest van de wereld snapt gewoon niet hoe leuk, knap en intelligent je geliefde wel niet is.
Kan het zijn dat de liefde ons juist beter leert kijken? Voor de liefde die nodig is om filosofie te bedrijven – filosofie betekent tenslotte ‘liefde voor wijsheid’ – geldt dat in elk geval wel. Plato (447-327 v.Chr.) zei het al: wie de wijsheid echt begeert, moet thema’s als het schone, het goede, het ware, en – uiteraard – de liefde onder een vergrootglas durven leggen.
Wellicht iets dichter bij onze alledaagse liefdeservaringen stelt de Brits-Ierse filosoof Iris Murdoch (1909-1999) dat alleen de liefde ons bevrijdt van onze kortzichtigheid. Doorgaans zijn we vooral met onszelf bezig, maar heel soms zien we door een barst in de wand een ander zoals die werkelijk is. En dat is liefde.
Maar wát we met die liefdevolle blik nu precies zien, dat blijft een raadsel. Niets is zo confronterend als proberen uit te leggen waarom je van iemand houdt en jezelf erop te betrappen dat je blijft steken in nietszeggende algemeenheden als ‘intelligent’, ‘knap’, ‘lief’ en ‘grappig’. Michel de Montaigne (1533-1592), die zijn liefde voor zijn overleden vriend Étienne de la Boétie bezingt in het essay Vriendschap is liefde, doet een paar vergeefse pogingen en berust uiteindelijk in: ‘Omdat hij het was, omdat ik het was.’
Liefde is dus een onderwerp dat zich niet eenvoudig laat overmeesteren door filosofische reflectie. Het lijkt te gaan om ervaringen die haast niet onder woorden te brengen zijn. Want wat is dat liefhebben? Wat ‘hebben’ we dan precies?
Eigenlijk niets, zei de Franse filosoof Jean-Luc Nancy (1940-2021). In de liefde staan we met lege handen. Dat maakt het ook zo eng om verliefd te zijn; we zijn dan zelfs niet meer helemaal in bezit van onszelf. Daarom klopt het volgens Nancy ook niet om te zeggen dat mijn hart pas breekt zodra mijn geliefde mij verlaat. Vanaf het moment dat ik verliefd word, verlies ik mezelf al, breek ik al in duizend stukjes. Als de ander me ten slotte verlaat blijf ik, blind of niet, alleen met de scherven achter.
