Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is leven?
‘Het menselijk leven is meer dan het feit dat je leeft’
Filosofie is makkelijker als je denkt. Maar leeft het denken ook? Een korte inleiding in de filosofie van het leven.
Tussen levend en levenloos bestaat een levensgroot verschil. We zullen zelden een kat of een kreeft voor een steen verwisselen, en niemand ontgaat de verandering die heeft plaatsgevonden in een geliefd lichaam dat niet meer leeft. Het onderscheid tussen leven en dood is zo groot, dat sommige wetenschappers dachten dat er een apart element moest bestaan dat leven geeft. Deze ‘vitalisten’ deden in de achttiende en negentiende eeuw allerlei experimenten om dit leven-gevende element te ontdekken, maar vonden niets.
Als er geen ‘vitale kracht’ bestaat die dingen levend maakt, wat is leven dan? Voor de Griekse filosoof Plato (ca. 427-347 v.Chr.) gaat leven allereerst over voeding en voortplanting. Planten, dieren en mensen houden zichzelf in stand en brengen nageslacht voort. Dieren en mensen kunnen ook voelen en bewegen, terwijl mensen als enige ook een ziel hebben en kunnen nadenken. Aristoteles (384-322 v.Chr.), de eerste bioloog, meent in tegenstelling tot zijn leermeester Plato dat álle levende wezens een ziel hebben: alle organismen hebben een vorm, een organisatie die maakt dat ze blijven bestaan.
Is leven slechts streven naar voortbestaan?
Voor Plato en Aristoteles komt leven uiteindelijk neer op willen blijven leven. De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer (1788-1860) noemt dat Wille zum Leben, de oerwil om te blijven bestaan die al het leven voortdrijft. Over het leven zelf was hij bondig: ‘Het leven is een kort oponthoud tussen twee keer niets.’
Filosoof Helmuth Plessner (1892-1985) beschrijft het leven niet in termen van voortbestaan, maar als de wijze waarop iets in de wereld bestaat. Levenloze zaken als stenen of zandkorrels hebben contouren, stelt hij, maar elk levend ding kent een grens die het actief in stand houdt. Planten onderhouden het eigen organisme en dieren proberen te voorkomen dat iets, bijvoorbeeld de tanden van een roofdier, de grenzen van hun lijf schendt.
De mens is voor Plessner een bijzondere vorm van leven. De mens leeft niet alleen, maar is ook altijd op zoek naar een manier van leven. En voor die manier van leven gebruiken we altijd iets buiten onszelf. De mens is, zoals Plessner het zegt, van nature kunstmatig. Leven doen we via de omweg van techniek en technologie. We stoken vuur om te koken en bouwen huizen om ons thuis te voelen.
Voor een mensenleven is het naakte leven niet voldoende, schrijft de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben (1942). We hebben geen leven zonder geschiedenis, cultuur, sociale omgeving, een plek in de maatschappij. Zo werden volgens Agamben de slachtoffers die de Holocaust overleefden, toch het leven ontnomen.
