Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is de wereld?
‘De wereld is alles wat het geval is’
De wereld is makkelijker als je denkt. Maar wáár denk je dan eigenlijk? Een kleine inleiding in de filosofie van de wereld.
Wat is de wereld? Nou, gewoon, waar we nu met z’n allen zijn, zou je kunnen antwoorden. Toch blijkt die vraag nog niet zo eenvoudig. Want ook al is de wereld wat wij allemaal met elkaar delen, wat de wereld nu werkelijk ís, blijkt geen uitgemaakte zaak. Bestaat de wereld als een objectieve werkelijkheid buiten ons? Of vormen wij zelf de wereld? Is de wereld, zoals Parmenides in de vijfde eeuw voor Christus meende, een ‘onveranderlijk en onverwoestbaar geheel’? Of is ‘wereld’ juist een overbodig begrip?
Volgens Albert Camus (1913-1861) betekent mens-zijn geconfronteerd worden met een wereld die ‘op onredelijke wijze zwijgt’. Dat wil zeggen, we komen terecht in een wereld die zelf geen verklaring geeft voor zijn bestaan en niets uit de doeken doet over zijn betekenis. Door die confrontatie kan de mens volgens Camus geen onderdeel zijn van de wereld zoals een dier of een ding dat wel is. Hij staat vragend tegenover de wereld, en denkt er iets van.
De wereld zwijgt onredelijk
Zo dacht Arthur Schopenhauer (1788-1860): ‘De wereld is niets dan wil.’ Volgens hem heeft de wereld zowel een buitenkant (voorstelling) als een binnenkant (wil). De wereld als voorstelling is de materiële wereld zoals wij die in het dagelijkse leven ervaren. De wereld als wil is de onderliggende werkelijkheid: een blinde, irrationele, onkenbare oerdrift die het hele bestaan doortrekt. Via het lichaam krijgen wij toegang tot de wereld als wil, meent Schopenhauer. We kennen ons lichaam namelijk niet alleen als voorstelling (via de buitenkant), maar ook als wil (via de binnenkant). Doordat we ons bewust zijn van onze eigen wil, kennen we de wereld, concludeert hij.
Ludwig Wittgenstein (1889-1951) lijkt zich er met zijn definitie een beetje vanaf te maken: ‘De wereld is alles wat het geval is.’ Maar met deze uitspraak uit zijn Tractatus Logico-Philosophicus legde hij de basis voor het logisch positivisme. De filosofische stroming die de wereld ziet als een geheel van feiten, dat bestaat ongeacht onze individuele interpretaties ervan. En elke uitspraak over de wereld die voorbij de feiten gaat is volgens de positivist onzinnig.
Maar waarom hoort het onzinnige niet bij de wereld? Een definitief antwoord op de vraag wat de wereld is blijft uit. En dan kun je het net zo goed de ‘horizon van alle horizonten’ noemen, zoals Edmund Husserl deed.
Maar misschien is dat niet erg. Waarom willen we een objectieve definitie? In De tijd van het wereldbeeld beschrijft Martin Heidegger (1889-1976) dat de wereld een ‘wereldbeeld’ is geworden. In de moderne tijd zijn we de wereld gaan zien als iets dat bekeken, onderzocht en geobjectiveerd kan worden. Maar hierdoor zijn we het belangrijkste uit het oog verloren, namelijk dat we ondanks al ons denken erover er ook nog steeds deel van zijn.
