Hoewel ik nooit moeite heb gehad om maat te houden, stel ik me soms voor bij het roken van een sigaret of het drinken van een glas wijn hoe dit ene exemplaar mij over het randje zou duwen. Die paar slokken of trekjes zouden een onbeheersbaar verlangen naar die middelen in me opwekken, waardoor ik de grip op mezelf zou verliezen. Het blijft een afstandelijke gedachte, aangezien de verlokking niet reëel voelt. Maar zodra we ergens een afgrond ontwaren, willen we meestal wel even naar beneden kijken.
In de autobiografische roman Afhankelijkheid van Tove Ditlevsen krijgt het leven van het vrouwelijk hoofdpersonage een onomkeerbare wending door een spuit met pethidine. ‘Als de vloeistof via de spuit in mijn arm verdwijnt, verspreidt zich een zalig gevoel door mijn lichaam zoals ik nooit eerder heb ervaren.’ Een passiviteit maakt zich van haar meester. ‘Ik rol op mijn zij en sluit mijn ogen. “Laat me met rust,” hoor ik mezelf zeggen als door vele lagen watten.’
Hoewel ik de scène huiveringwekkend vind, snap ik dit verlangen maar al te goed. Het hoofdpersonage worstelt met twee tegengestelde verlangens: ze verlangt ernaar om zich als schrijver en als mens in de wereld te laten gelden, en ze verlangt ernaar om volledig op te gaan in een normaal leven. Ze wil iemand zijn én ze wil niemand zijn. De pijnstiller brengt haar in een staat van vergetelheid die haar van die eerste wens verlost, waarmee gelijk ook haar innerlijk conflict verdwijnt. Die verlossing is niet zaligmakend: ze is afhankelijk geraakt van het middel en van de man die het haar toedient, en de verslaving beperkt haar op allerlei manieren. Maar als verslaafde is ze vrij van de vrijheid.
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Dat ik mij bij haar verlangen niet-vrij te zijn zo gemakkelijk iets kan voorstellen, geeft te denken. Verlangen we wel werkelijk naar vrijheid? Of kennen we misschien net zo goed een tegengesteld verlangen, het verlangen om van vrijheid vrij te zijn? De Amerikaanse schrijver Maggie Nelson, die zelf ooit alcoholverslaafd was, schrijft erover: ‘Deel van het verlangen om high te zijn is het verlangen om je bevrijd te voelen, al is het maar voor even, van de last van mondigheid, subjectiviteit, soevereiniteit, autonomie, relationaliteit, zelfs menselijkheid – dat waarom mensen zo graag mens willen zijn, is de algemene opvatting. De zucht naar drugs zegt iets anders.’
Ik moet ook denken aan de uitspraak ‘we zijn gedoemd tot vrijheid’ van de existentialistische filosoof Jean-Paul Sartre (1905-1980). Hiermee lijkt hij te zeggen dat we vrij zijn ongeacht of we dit nu willen of niet. Maar misschien bedoelde hij zelfs wel: terwijl we dat níet willen. Op welke andere manieren, dan via de verslaving, vinden we onze toevlucht voor de vrijheid? In de muziek, het geloof, of als we opgaan in de hechtheid van onze familie?
En ben je eigenlijk vrijer als je soms van vrijheid vrij kunt nemen?
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
