Wie een tuin heeft, heeft ze vast weleens gezien, zweefvliegen. Zweefvliegen zijn volkomen onschuldig, maar ze zien eruit als vervelende steekbeesten omdat ze in kleur en vorm veel weg hebben van insecten die wel over een toxisch instrumentarium beschikken. Zweefvliegen gebruiken zogezegd het gezicht van het kwaad om er hun eigen weerloosheid achter te verbergen. Maar hoe onschuldig is dat eigenlijk? Je kwader voordoen dan je bent, is dat niet al een vorm van kwaad? Hoe lollig is het om iemand zich een ongeluk te laten schrikken, met letselschade tot gevolg?
Deed Tarik Z. ook geen vlieg kwaad toen hij in 2015 met een neppistool het Media Park binnendrong om in de zendtijd van het NOS Journaal de burger te waarschuwen voor de indoctrinatie van de media? Hij was zo onschuldig als een zweefvlieg, en strikt genomen bedoelde hij het goed. Toch zal het arrestatieteam dat die avond dienst had, daar minder lollige herinneringen aan hebben. Want als je iemand moet overmeesteren die met een vuurwapen staat te zwaaien, en je weet niet dat het wapen nep is, dan kun je alsnog met echte PTSS thuis komen te zitten natuurlijk.
Maar goed, hoe kwalijk die gevolgen ook zijn, als de opzet niet kwaad is, is het dan kwaad? Kun je kwaad doen als je het goed bedoelt?
In Irrational man, een film van Woody Allen uit 2015, viert een studente filosofie de dood van een malicieus rechter, die zijn positie misbruikte om zaken ten gunste van vrienden te beslechten. Haar blijdschap om zijn dood verandert als ze erachter komt dat de professor filosofie met wie ze een affaire heeft de dader blijkt. Er is niets veranderd aan het feit dat de rechter vermoord is, maar pas zodra ze de moordenaar kent wijst ze diens daad af – en wil ze haar minnaar aangeven. Nu de dood van de rechter niet langer kan worden gezien als een toevallige ingreep van het universum, die een einde maakt aan het onrecht van de rechtsgang, verandert blijkbaar de morele betekenis ervan. Logisch en terecht misschien, maar hoe vaak heeft u niet de dood gewenst van een monsterlijke dictator met bloed aan zijn handen?
Even tussendoor… Meer columns van Coen Simon lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
De theodicee, de pogingen van denkers om het kwaad in de wereld met logische argumenten in overeenstemming te brengen met het bestaan van een oneindige goede en almachtige god, kennen we voornamelijk als drogredenering, maar de poging om een god verantwoordelijk te houden voor nare dingen die ons overkomen is misschien wel nog onredelijker. Ontnemen we de werkelijkheid niet haar ware gedaante zodra we het kwaad een gezicht geven?
Coen Simon is schrijver en hoofdredacteur van Filosofie Magazine.
