Elke dag kun je wel ergens op een opiniepagina lezen wat ouders, docenten, bestuurders of beleidsmakers zouden moeten doen om een of ander maatschappelijk probleem te verhelpen. Zo las ik bijvoorbeeld dit: ‘Samen moeten wij vandaag met jongeren het gesprek aangaan. We moeten hen leren hoe ze hun eigen weg kunnen vinden.’ Ik heb heel veel vragen aan zulke opiniemakers. Om er een paar te noemen: wie zijn ‘wij’? En van wie ‘moeten’ wij dat? En ook natuurlijk: wanneer weet je of je je ‘eigen weg’ hebt gevonden, en niet de weg die een ander je wil laten inslaan?
Laten we zo’n situatie eens onder de loep nemen. Iemand ziet een probleem. Bijvoorbeeld dat jongeren steeds vaker depressief zijn. Degene die dit probleem ziet, heeft er bovendien een oplossing voor bedacht. Maar voor die oplossing moet iedereen vervolgens wel doen wat de oplosser bedacht heeft, anders werkt het niet. En dan, excusez le mot, begint het gezeik pas echt. Want iemand anders ziet een andere oorzaak, of een andere oplossing, of ziet het hele (f#cking!) probleem niet.
Je kunt hier gefrustreerd over zijn, maar je kunt ook blij zijn dat iedereen de mogelijkheid heeft om te willen wat hij of zij wil. Want zolang de ander mag willen wat-ie wil, mag jij dat ook.
Hier stuiten we op een van de vele paradoxen van de ‘vrije wil’. Hoe kun je willen dat een ander uit vrije wil wil wat jij wilt? Want is een vrije wil nog wel vrij, als je deze niet zelf hebt gewild?
Even tussendoor… Meer columns van Coen Simon lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Wat ik zojuist ‘het gezeik’ noemde is eigenlijk het hele eiereneten wat de menselijke wil betreft. Er is immers nooit alleen maar één vrije wil. Iedereen wil van alles. Sterker nog: als we allemaal hetzelfde zouden willen, kun je dan nog wel spreken van een vrije wil?
Een vrije wil levert noodzakelijk tegenstrijdige willen op, en dus strijd. En daar zitten we dan met onze gefrustreerde vrije wil vrij te zijn. We leven in een vrij land, en nog steeds is niemand vrij.
Vrijheid is daarom altijd politieke vrijheid; de vrijheid die tegenstrijdige willen tot een vrije volkswil maakt. Er gebeurt misschien niet wat jij wilt, maar als je er goed over nadenkt, kun je ook niet willen dat het anders gebeurt.
Zoals René Descartes (1596-1650) liet zien dat als alles wat ik zie niet zou bestaan, ik nog altijd zeker weet dat ik besta, aangezien ík het ben die voor de gek gehouden word, zo weet ik nog steeds zeker dat ik een vrije wil heb als ik compleet niets heb in te brengen. Het gebeurt immers allemaal tegen míjn wil in.
Zo vrij is onze vrije wil. We zijn niet vrij, maar ook niet willoos.
