Hoe kan het dat doodgewone mensen gruwelijke misdaden begaan? Soms roepen boeken een vraag op die je vanaf dat moment niet meer loslaat. Dat had ik bij het boek Eichmann in Jeruzalem(1963) van de Duits-Amerikaanse filosoof Hannah Arendt (1906-1975). Arendt doet daarin verslag van het proces tegen nazi-kopstuk Adolf Eichmann, het logistieke brein achter de Holocaust. Met een enorme feitenkennis reconstrueert ze hoe iemand die verklaarde geen hekel te hebben aan Joden de organisator van een genocide kon worden. Ik was diep onder de indruk van de passage waarin ze beschrijft hoe maatschappelijke normen de stem van het geweten kunnen corrumperen. Soms, schrijft ze, is het onvermogen om zelf na te denken gevaarlijker dan alle kwade intenties bij elkaar.
Fragment uit Eichmann in Jeruzalem
‘Want zoals het recht in beschaafde landen er stilzwijgend van uitgaat dat het “Gij zult niet doden” iedereen door zijn geweten wordt ingegeven – juist omdat het nu eenmaal zo is, dat de mens onder bepaalde omstandigheden moordzuchtige neigingen kan hebben –, zo wilde het ‘nieuwe’ recht van Hitler dat iedereen van zijn geweten te horen zou krijgen: “Gij zult doden.” (…) In het Derde Rijk had het kwaad de eigenschap verloren waaraan de meeste mensen het herkennen – het kwam niet meer als verleiding. Vele Duitsers en vele nazi’s, waarschijnlijk de overgrote meerderheid van hen, hebben wel de verleiding gekend niet te moorden, niet te roven, hun buren niet de ondergang tegemoet te laten gaan (…) en niet medeplichtig te worden aan al deze misdaden door er zelf van te profiteren. Maar ze hadden inmiddels geleerd hun neigingen te bedwingen en de verleiding te weerstaan.’
Even tussendoor… Meer lezen over Hannah Arendt en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Inzicht
Uit Arendts boek begreep ik dat het kwaad vaak gedaan wordt door gewone mensen die zich gedachteloos conformeren aan sociale normen. Maar dat is niet alleen maar slecht nieuws: door zelf na te denken valt er ook iets aan het kwaad te doen.
Eichmann in Jeruzalem
Hannah Arendt
Olympus
447 blz.
€ 17,99
