Edith Stein

Filosoof Edith Stein was een leerling van Edmund Husserl, de grondlegger van de fenomenologie. Deze filosofische stroming richtte zicht op het beschrijven van ‘fenomenen’ of ervaringsverschijnselen.

Zum Problem der Einfühlung (1917) is Steins bekendste werk en gaat over empathie. Husserl vooronderstelde de ervaring van anderen in zijn theorie. Hij sprak in dit verband over ‘invoeling’ maar legde niet uit waaruit die bestond. ‘Dit was dus een hiaat dat opgevuld moest worden: ik wilde daarom onderzoeken wat die invoeling was,’ schreef Stein in haar autobiografie. Ze promoveerde summa cum laude en werd daarna Husserls assistent. Stein redigeerde zijn manuscripten, gaf colleges en publiceerde artikelen. Zij onderzocht met de fenomenologische methode een reeks van onderwerpen, zoals wat een persoon is, en wat de verhouding is tussen individu, staat en gemeenschap.

Stein schreef haar ‘habilitatieproefschrift’, een extra promotie die nodig is om hoogleraar te kunnen worden. Zo’n promotie bleek uiteindelijk voor haar onmogelijk omdat zij vrouw was, en omdat zij een Joodse achtergrond had. Ze zorgde ervoor dat het ministerie later verklaarde dat vrouw-zijn geen obstakel meer zou zijn voor habilitatie.

Als tiener had Stein haar geloof in God verloren. Binnen het orthodox-joodse gezin waarin zij opgroeide, was zij atheïste geworden. In de kring van fenomenologen ontmoette zij een aantal filosofen die aandacht hadden voor religieuze ervaringen of zich bekeerden. Nadat Stein de autobiografie van mystica Teresa van Avila had gelezen, bekeerde ze zich tot het katholicisme. Ze werd onderwijzer op een katholieke meisjesschool en later lector aan het Instituut voor Pedagogie in Münster. Ze schreef artikelen over onder andere onderwijs voor meisjes, en beroepen voor vrouwen. Na het Berufsverbot van de nazi’s besloot ze het klooster in te gaan.

Eerst meende Stein dat filosofie niet zou samengaan met geloof. Maar toen ze zich verdiepte in het werk van Thomas van Aquino en zijn werk in het Duits vertaalde, zag ze hoe dat wel zou kunnen. Als non kreeg ze dispensatie voor haar studies en schreef ze Endliches und ewiges Sein, waarin ze de ideeën van Thomas van Aquino en die van Husserl probeerde samen te brengen. In al haar filosofische en theologische werken bleef ze haar onderwerpen op fenomenologische wijze benaderen.

In 1938 vluchtte Stein naar een klooster in het Limburgse Echt, maar vier jaar later werd ze opgepakt en vermoord in Auschwitz. In 1998 werd Stein heilig verklaard als ‘dochter van het Joodse volk’. Haar enorme verzameld werk is postuum gepubliceerd.