Wie zich uitspreekt over andermans opvoeding begeeft zich op glad ijs. Als een goedbedoeld advies verkeerd valt, kan de sfeer direct bevriezen. De Britse moraal- en politiek filosoof Elizabeth Cripps lijkt zich hier zeer van bewust. Ze vermijdt schrijvend elke vorm van drammerigheid, en ook in levenden lijve, in de lobby van haar Utrechtse hotel, waakt ze voor superioriteit in haar moralisme. Met een glimlach zegt ze: ‘Dit boek heb ik geschreven als moeder en als filosoof, en ik heb diepgaande sympathie voor mensen die zeggen: ik krijg het niet helemaal rond. Dat geldt voor mijzelf ook!’
Toch is ze stellig in haar moraal. In haar boek Parenting on Earth, dat onlangs verscheen, vraagt ze zich niet alleen af wat ouders van nu zich zoal op de hals halen aan morele verplichtingen, maar verwoordt ze ook het antwoord op die vraag. Ze zegt: ‘Wie aan kinderen begint in deze tijd van levensbedreigende klimaatverandering, pandemieën, dreigende antibioticaresistentie, geïnstitutionaliseerd onrecht en oorlog, die maakt zichzelf extra verantwoordelijk om die wereld ten goede te veranderen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Happy family
Cripps ziet vaak het tegenovergestelde gebeuren: mensen die kinderen krijgen sluiten zich als een oester voor de boze buitenwereld en creëren een happy family, waarin alle aandacht, energie en financiële middelen op de kinderen gericht zijn. Volgens haar analyse kijken we daarmee – met name in rijke, westerse landen – fundamenteel verkeerd tegen ouderschap aan. ‘Een goede ouder zijn betekent volgens een breed gedeeld idee dat je alles voor je kind doet wat maar binnen je mogelijkheden ligt – en dat is veel. Alles voor zijn of haar welzijn, veiligheid en groei. Dat betekent in de praktijk niet alleen zo veel mogelijk tijd met ze doorbrengen, maar ook veel spullen voor ze kopen, geld voor ze sparen en daarmee hun financiële toekomst zo zeker mogelijk maken, en over hun toekomst nadenken op een heel individualistische, vaak economische, calculerende manier. Eigenlijk je hele leven zo veel mogelijk in het teken stellen van het persoonlijke welzijn van dat kind.’
‘Als we onze kinderen overladen met luxeproducten laten we ze eigenlijk in de steek’
Wat is er mis mee om het allerbeste te willen voor je kind?
‘Niets. Maar het is wel de vraag waar dat allerbeste uit bestaat. Want het is niet zo dat je als ouder een morele vrijstelling krijgt ten aanzien van alle andere dingen die je misschien zou moeten doen. Zoals helpen in de omgang met het immense lijden van andere mensen en dieren in de wereld. Je inlaten met wereldproblemen. Als je eenmaal een kind hebt, dan heb je een grote verantwoordelijkheid voor dat kind, dat is waar. Maar dan hoor je mensen zeggen: “Ik probeer gewoon het beste te doen voor mijn kind, daar ligt mijn focus. Dat heet een goede ouder zijn.” Ik denk dat dit een morele vergissing is.’
Waarin schuilt de vergissing?
‘Als we eenmaal kinderen hebben, zijn we nog steeds morele wezens in de wereld. Ja, het is zo dat we bijzondere morele plichten hebben tegenover onze eigen kinderen. Maar dat betekent niet dat álles wat we voor onze kinderen willen doen prioriteit moet krijgen boven alle andere belangrijke morele handelingen die we in de wereld zouden kunnen doen. Natuurlijk krijgt je eigen kind voeden voorrang boven het voeden van andere kinderen. Maar zou een permanente stroom aan luxeartikelen die je koopt voor je kind net zo vanzelfsprekend voorrang moeten krijgen, in een wereld die zo onrechtvaardig is als de onze? Door zo te handelen laten we onze kinderen in de steek. Juist als wij al onze aandacht, waarde en kapitaal exclusief op hen richten, doen we ze groot onrecht.’
Waarom? Ze zullen er welvarender door worden.
‘Op korte termijn misschien wel. Maar als wij geld en kansen voor ze proberen op te stapelen en hen met al die spullen aanleren om heel consumentistisch te worden, laten we hen op de lange termijn eigenlijk in de steek. Want het zal op collectief niveau catastrofaal uitpakken. Kijk naar de toekomst die wij voor hen maken door deze manier van leven.
Wij denken dat het volstrekt legitiem is om ons in ons deel van de wereld eenzijdig te blijven focussen op onze eigen kinderen. Want we houden van ze en geven om ze. Maar eigenlijk zijn we bezig om de grote problemen van de wereld níét aan te pakken en geven we hun een giftig geschenk. Ons gedrag maakt de wereld een bijzonder moeilijke plaats voor onze kinderen om in op te groeien en in te leven als volwassene, en om zelf op hun beurt kinderen te krijgen. En juist dat gedrag – consumentisme, materialisme – blijven we doorgeven.’
Waar zouden ouders zich volgens u op moeten richten?
‘Er zijn tal van zaken die we zouden kunnen aanpakken als we zouden samenwerken als ouders. Klimaatverandering is een essentiële. Parent climate activists vormen een groeiende beweging. Maar er is meer: de strijd tegen antibioticaresistentie. We hebben een pandemie doorgemaakt, en de manier waarop we nu leven maakt toekomstige pandemieën waarschijnlijker, bijvoorbeeld door de intensieve veehouderij, die overigens ook desastreus is voor de klimaatdoelen.’
Moet iedere ouder een klimaatactivist worden?
‘Er zijn in mijn ogen verschillende dingen die we als ouders moeten doen. We moeten onze kinderen grootbrengen met een bewustzijn van de uitdagingen waar ze mee te maken krijgen. En met een bewustzijn van het feit dat ze relatief geprivilegieerd zijn in vergelijking met hun generatiegenoten elders in de wereld, die nog grotere uitdagingen krijgen. We moeten onze kinderen in staat stellen om die uitdagingen met rechtvaardigheid en uithoudingsvermogen tegemoet te treden. Dan is er nog het politieke aspect: ouders moeten politiek actief worden. Dat hoeft niet per se als klimaatactivist, het kan ook door lid te worden van een politieke partij of een andere beweging met een rechtvaardig doel. Ten slotte moet de leefstijl van gezinnen veranderen. We leven op een manier die ons medeplichtig maakt aan grote ecologische schade die klimaatverandering veroorzaakt, antibioticaresistentie dichterbij brengt en die ons medeplichtig maakt aan institutionele onrechtvaardigheid.’
Gezond verstand
Hoe kan Cripps zo zeker weten wat andere ouders zouden moeten doen? ‘Oké, laten we een paar stappen teruggaan. En nadenken over de vraag: wat is de morele plicht ten aanzien van onze kinderen? Het antwoord is iets wat veel filosofen hebben gezegd, maar wat ook het gezond verstand ingeeft: afgezien van de dingen die we sowieso zouden moeten doen omdat we nou eenmaal mensen zijn, hebben we speciale plichten tegenover onze eigen kinderen.’
Daar zal iedereen het nog wel mee eens zijn.
‘Precies. Eén filosofische manier om dit te onderbouwen is: wij hebben die kinderen in de wereld geplaatst. Ze zijn daardoor kwetsbaar geworden voor alles waar ze mee te maken kunnen krijgen in deze wereld. En dat geeft ons de verantwoordelijkheid om hen daartegen te beschermen. Ook in het geval van adoptie beloven mensen expliciet om die verantwoordelijkheid te nemen.’
‘Goed ouderschap betekent ook: je kind voorbereiden op volwassenheid’
Dat zal ook niemand ontkennen.
‘Maar hoe vertaal je die verantwoordelijkheid in goed ouderschap? Zorgen voor je kind, het liefde en aandacht geven, boekjes lezen, het de kans geven om dingen te doen die belangrijk zijn in de kindertijd, zoals spelen. Allemaal belangrijk. Maar er is nog een ander aspect: kinderen voorbereiden op volwassenheid. Hen in staat stellen om later tot bloei te komen als mens. Als we dingen doen zoals zorgen dat ze het juiste onderwijs krijgen en zorgen dat ze gezond blijven door hun de juiste voedingspatronen aan te leren, dan denken we niet alleen aan een goede kindertijd. We denken er ook aan dat ze een goed leven kunnen leiden in de toekomst, als ze niet meer rechtstreeks aan onze zorg zijn toevertrouwd. Als je je kinderen vaccins geeft of leert om hun tanden te poetsen, is dat niet enkel bedoeld voor de kindertijd, maar ook voor hun toekomst als volwassene.’
En in die toekomst voorziet u grote problemen.
‘Het besef dat er straks misschien geen maatschappij meer is waarin ze nog tot bloei kúnnen komen – zou dat niet moeten veranderen wat we voor hen doen? Het is aan ons – en dat bedoel ik collectief – om ervoor te zorgen dat die wereld er nog wel ís. Daar volgt uit dat we ons moeten inzetten voor die wereld. Anders maken we een lachertje van alle andere dingen die we voor onze kinderen doen. Dan zijn we ze zoete verhaaltjes aan het voorlezen terwijl we weten dat het huis op instorten staat.’
Wat als ouders zeggen: ík kan mijn levensstijl wel veranderen, maar dat zal niets veranderen aan het klimaat?
‘Het is de vraag of dat klopt. Jouw persoonlijke uitstoot in lengte van jaren, zeker als je een gezin hebt in een welvarend land, legt wel degelijk gewicht in de schaal. Daarbij kan een verandering van houding ook weer anderen aanzetten tot verandering, waardoor de impact nog groter wordt.
Maar afgezien daarvan draait het bij ouderschap om meer dan enkel de specifieke keuzes die jij maakt bij het opvoeden van je kind. Ouders moeten naar het grotere plaatje leren kijken. Ik ben nu in de situatie waarin ik mijn kinderen niet in mijn eentje kan beschermen tegen de gevaren van de toekomst. Natuurlijk moet ik persoonlijk alles doen wat in mijn macht ligt, zoals stoppen met vlees eten en dit ook doorgeven aan mijn kinderen. Maar dat zal niet genoeg zijn. En dat is een ongelofelijk harde les. Maar – en dat is het goede nieuws – we kunnen enorm veel wél doen, als we collectief denken.’
Bent u hoopvol?
‘Zeker. Ouders begeven zich veel in sociale kringen met andere ouders. Als zij zich verenigen heeft dat een enorm potentieel. Ik schreef en doceerde al jaren over klimaatrechtvaardigheid, maar toen ik voor het eerst moeder werd, voelde het alsof ik een nieuw belang had in de toekomst, op een heel directe, emotionele manier. Ieder mens heeft een reden om zich betrokken te voelen bij de grote problemen van deze wereld. Maar ouders hebben een extra reden.’
Elizabeth Cripps (1977) is hoofddocent politieke theorie aan de Universiteit van Edinburgh. Haar primaire onderzoeksinteresses zijn ethiek en rechtvaardigheid op het gebied van klimaatverandering, met name individuele en ouderlijke plichten. Ze publiceerde eerder de boeken What Climate Justice Means and Why We Should Care (2022) en Climate Change and the Moral Agent. Individual Duties in an Interdependent World (2013).
Parenting on Earth. A Philosopher’s Guide to Doing Right by Your Kids – and Everyone Else
Elizabeth Cripps
MIT Press
192 blz.
€ 34,95
