Van verschillende mogelijkheden wordt er één werkelijk…
…Je concludeert: er bestond maar één echte mogelijkheid
Als de weervrouw voorspelt dat er morgen een kans van zestig procent op regen is, maar de volgende dag blijft het droog, was haar voorspelling dan onjuist? Niet per se. Zestig procent kans op regen impliceert dat er veertig procent kans is dat het droog blijft. De voorspelling van de weervrouw vertaalt zich dus niet naar: ‘Het gaat morgen regenen.’
De politicoloog Philip Tetlock wees in de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen op eenzelfde denkfout. Pollbureaus gaven Hillary Clinton rond augustus 2016 een kans van ongeveer zestig procent om de verkiezingen te winnen, tegenover veertig procent voor Donald Trump. Maar daaruit volgt niet wat sommige media destijds berichtten: ‘Hillary zou winnen als er vandaag verkiezingen werden gehouden.’ De kansverdeling benadrukt dat er juist sprake is van onzekerheid: Hillary’s kans op winst bedraagt geen honderd, maar zestig procent.
Onzekerheden zijn moeilijk te rijmen met onze beleving. Regen komt niet in percentages naar beneden. De Amerikaanse president evenmin – inmiddels honderd procent Trump. De grijstinten die op voorhand bestaan, worden overgeschilderd door een zwart-witte werkelijkheid: óf het een, óf het ander.
Maar dat de werkelijkheid één kant opvalt, betekent niet dat we alle mogelijkheden die op voorhand bestonden als illusies moeten bestempelen. In politieke commentaren lees ik hoe met de Brexit, en vervolgens de verkiezing van Trump, onze liberale wereldorde na ruim zeventig jaar op zijn laatste benen loopt, alsof een bejaarde man zijn onvermijdelijke levenseinde nadert. Maar wanneer we de peilingen en prognoses uit de eerste helft van 2016 erbij halen, blijkt duidelijk dat geen van beide uitslagen in de sterren stond geschreven. Integendeel, op voorhand hadden ze allebei heel anders kunnen uitpakken.
Natuurlijk, de impact van het feit dat beide verkiezingsuitslagen net die ene kant op vielen valt moeilijk te overschatten. En juist vanwege hun grote impact lijkt het haast alsof de dingen hun natuurlijke beloop hebben genomen, hun onvermijdelijke koers hebben gevolgd. Dat maakt het ook verleidelijk om te denken dat andere verkiezingen diezelfde koers zullen volgen. Maar laten we niet vergeten dat de toekomst vooralsnog uit grijstinten bestaat. Tot 15 maart is er geen enkele glazen bol die ons kan vertellen hoe de verkiezingen in Nederland precies zullen uitpakken. De uitslag staat niet in de sterren geschreven, maar is afhankelijk van menselijke keuzes, inzet en overredingskracht. Aan ons om ervoor te zorgen dat de werkelijkheid zich voegt naar de beste van alle mogelijkheden.
Maarten Boudry en Jeroen Hopster belichten beurtelings klassieke en eigentijdse denkfouten.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
