Denkfouten: Neusdrukken

Druk iemand met de neus op de feiten…
…en hij stelt zijn mening vanzelf bij.

Hoe laat je iemand van mening veranderen? Druk hem met de neus op de feiten, en hij stelt zijn mening vanzelf bij. Toch?

De menselijke psychologie werkt anders. Veel mensen hebben nogal onwrikbare overtuigingen. Presenteer een creationist met honderd fossiele vondsten, toch verandert hij zijn opvattingen over het scheppingsverhaal niet. Sterker nog, vaak wordt een overtuiging niet ontzenuwd, maar juist versterkt door nieuw feitmateriaal – ook als de feiten op gespannen voet staan met een overtuiging. Psychologen spreken van een zogenaamd ‘backfire effect’. Mensen voegen hun wereldbeeld niet naar de feiten, maar de feiten naar hun wereldbeeld.

Maar een nieuwe Amerikaanse studie, die afgelopen maand in het tijdschrift Science werd gepubliceerd, suggereert dat ons wereldbeeld minder stug is dan eerder werd aangenomen. Vrijwilligers gingen de deur langs bij vijfhonderd Amerikaanse kiezers, om in korte gesprekken te vragen naar hun opvatting over de rechten van transgenders – mensen die een conflict ervaren tussen hun identiteit en hun biologische geslacht. De vrijwilligers gingen niet met de kiezers in discussie, maar probeerden hen actief aan het denken te zetten. Bijvoorbeeld door hen van perspectief te laten wisselen: hadden zij zelf weleens situaties ondervonden waarin ze negatief waren beoordeeld omdat ze anders waren?

Uit vervolgonderzoek blijkt dat veel bevraagde kiezers hun opvattingen na het gesprek hebben bijgesteld: ze hebben meer sympathie gekregen voor transgenders en hun rechten. En die veranderde opvatting houdt na enkele maanden nog steeds stand, bij zowel Democraten als Republikeinen.

Hoe kan dat? Cruciaal, menen de onderzoekers, is om mensen zelf aan het denken te zetten. Een mogelijke strategie daartoe: vraag iemand hoe hij voor het eerst met een opvatting in aanraking is gekomen. Veel opvattingen zijn van jongs af aan ingegoten en hebben bevestiging gekregen vanuit een sociale omgeving. Maar zijn er ook goede redenen voor die opvatting? Meer dan eens moet iemand, nadat hij heeft getraceerd hoe hij aan zijn opvatting is gekomen, toegeven dat hij een aangereikte waarheid voor lief heeft genomen.

De truc om mensen van mening te doen veranderen? Val ze niet aan met argumenten, maar geef ze een duwtje in de rug. Geef mensen de ruimte om de zaken zelf uit te vogelen. Iemand met de neus op de feiten drukken helpt lang niet altijd; soms werkt het zelfs averechts. Wanneer iemand de feiten zelf boven tafel haalt, hebben ze grotere overtuigingskracht.

Maarten Boudry en Jeroen Hopster belichten beurtelings klassieke en eigentijdse denkfouten.

Vanwege het wetenschapsfilmfestival InScience (8-12 november), dat als thema ‘No Facts, No Future’ heeft, doet de redactie van Filosofie Magazine je dit artikel cadeau. Wil je toegang tot alle artikelen van Filosofie Magazine? Word dan lid, voor maar €4,99 per maand. >> lees meer