Als alles voorbijgaat, wat heeft het dan voor zin je ergens voor in te zetten? Waarom ons best doen als we uiteindelijk toch sterven? Het zijn basale, maar lastig te beantwoorden vragen. Simone de Beauvoir, die in haar essay Pyrrhus en Cineas (1944) deze levenstwijfel tot onderwerp maakte, streefde niet naar sluitende antwoorden, maar onderzocht hoe dergelijke overpeinzingen op zichzelf waardevol kunnen zijn.
De titel van dit prachtig vertaalde essay, met ook een fijn nawoord van vertaler Jeanne Holierhoek, verwijst naar het verhaal van de oude koning Pyrrhus, die zijn veroveringsplannen deelt met de filosoof Cineas. Die vraagt daarop wat de koning na zijn veroveringen van plan is. ‘Daarna rust ik uit,’ is zijn antwoord. Waarop Cineas oppert: ‘Waarom zou u dan niet meteen uw rust nemen?’ Inderdaad, waar dienen al die inspanningen toe als je al weet dat je daarna gaat rusten en vervolgens zal sterven?
Tegenwoordig proberen mensen soelaas te vinden voor de ogenschijnlijke zinloosheid van het bestaan met behulp van spiritualiteit, mindfulness of yoga. Daarbij valt op dat het hen vooral te doen is om hun eigen gevoel van onrust op te lossen. Het interessante van De Beauvoirs aanpak is dat die niet draait om het vinden van zingeving door een betrokkenheid op jezelf, maar juist op anderen.
Kwetsbaar
De Beauvoir publiceerde het essay midden in oorlogstijd. Het verbaast dus niet dat het ook gaat over engagement met mensen die lijden. Voor haar is de vraag naar de zin van het leven er ook één naar de invloed die je hebt op de levens van anderen. Dat maakt haar antwoord op de vraag hoe om te gaan met de schijnbare zinloosheid van het bestaan interessanter dan die van haar collega-filosofen Albert Camus en Jean-Paul Sartre.
De Beauvoir levert in haar essay ook kritiek op Camus. Volgens Camus gaan alle mensen net als Sisyphus zwoegend door het bestaan. Deze figuur uit de Griekse mythologie moest als straf tot in het oneindige steeds opnieuw een rotsblok een berg opduwen, waarna het weer naar beneden rolt. Camus vond dat je de absurditeit van het zinloze bestaan moest omarmen. Dat kun je doen door erom te lachen of juist door er verachting voor te voelen.
Hoewel deze benadering van het leven met humor en relativering aanlokkelijk klinkt, wijst De Beauvoir er terecht op dat je jezelf hierdoor altijd op een afstand van de wereld plaatst. Je ervaart op deze manier geen echte betrokkenheid. En juist daarin schuilt voor haar een antwoord op de vraag naar het nut van ons geploeter. Hoewel oprechte toewijding je kwetsbaar maakt voor verlies, afwijzing en mislukking, ziet De Beauvoir juist daarin de enige werkelijk waardevolle levensinvulling.
Eigen keuzes
Dat je zelf verantwoordelijk bent voor de invulling van je leven, zou je als de kern van het existentialisme kunnen beschrijven. In die zin is Pyrrhus en Cineas een echt existentialistisch werk. Ook Sartre benadrukte dat je verantwoordelijk bent voor je eigen keuzes en dat je daarmee een voorbeeld geeft aan anderen. Maar voor De Beauvoir gaat het niet alleen om deze voorbeeldrol, maar ook om de daadwerkelijke verbinding met anderen. De vrijheid die je als individu hebt, dacht ze, is niet los te zien van de vrijheid van anderen. Jouw keuzes hebben altijd effect op anderen en tegelijkertijd heb je daarover niet de volledige controle.
Even tussendoor… Meer lezen over de zin van het leven? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Volgens De Beauvoir kun je juist in het overstijgen van jezelf zingeving ervaren. Dat doe je bijvoorbeeld door iemand te helpen of door een boek te schrijven. In feite overstijg je met elke vorm van toewijding voor iets buiten jezelf je eigen subjectieve bestaan. De Beauvoir vervangt in dit essay de klassieke filosofische distantie, die Camus bijvoorbeeld aanmoedigde, door een pleidooi voor verbinding. Het gaat er niet om een hogere vorm van zingeving te vinden, maar om een vorm van betrokkenheid op de wereld, die ontstaat in elk afzonderlijk project dat je jezelf ten doel stelt.
Pyrrhus en Cineas
Simone de Beauvoir
vert. Jeanne Holierhoek
Uitgeverij Vleugels
127 blz.
€ 32,48
