Volgens Immanuel Kant (1724-1804) past elke filosofie in 4 vragen: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Wat is de mens?
Wat kan ik weten?
‘In het evolutionair oudste deel van onze hersenen zit een klein gebiedje: onze biologische klok. Tijdens het schrijven van mijn boek Rust, reinheid en regelmaat kwam ik erachter dat die biologische klok seizoensritmes kent: de cellen van de biologische klok ademen mee met de lengte van de dagen. Onze biologische klok loopt synchroon met het ritme van het universum. Zodra je dat weet, begrijp je ineens waarom we ’s winters langer willen slapen en in de zomer veel langer actief zijn.
Wilma de Rek (1963) is schrijver en journalist bij de Volkskrant. Haar nieuwste boek is Rust, reinheid en regelmaat. Wijsheid van vroeger voor het leven van nu (2024).
Als je de regelmaat van de maatschappij naast de regelmaat van je lijf en de natuur zet, dan zie je dat die twee ver uiteen zijn gelopen. We volgen nog steeds het ritme dat tijdens de industriële revolutie is bedacht, met vaste kantoor- en fabriekstijden, waarbij alles gericht is op efficiëntie. Denk aan scholen, die in de winter om half negen beginnen terwijl het nog donker is buiten. Voor zowel rust, reinheid als regelmaat geldt dat er in de loop van de geschiedenis een discrepantie is ontstaan tussen biologie en cultuur; tussen wat goed is voor ons lijf en hoe we als maatschappij de wereld hebben ingedeeld.
We weten hoe ons biologische ritme in elkaar steekt en we weten ook dat onze dagelijkse indeling daar op dit moment geen rekening mee houdt. De kennis is er, nu moeten we daar nog gebruik van maken.’
Wat moet ik doen?
‘We moeten afstand doen van de wereld die we gecreëerd hebben, waarbij we de dagen met kunstlicht verlengen en het ’s nachts bijna nergens donker is. Het lastige is dat we elkaar daarvoor nodig hebben. De maatschappelijke klok kan ik moeilijk in mijn eentje gaan bevechten; we moeten het met z’n allen doen.’
Wat mag ik hopen?
‘Ik hoop dat we de mogelijkheden en kansen aangrijpen die de digitale revolutie biedt. Dankzij het internet hoeven we niet meer massaal in de file te staan, kan ik thuiswerken en dus ’s winters langer doorslapen. We zijn geneigd de negatieve kanten van de digitale revolutie te zien, maar de kunst is om het internet ten goede aan te wenden.’
Wat is de mens?
‘Ik vind ons best zielig. Het tragische van de mens is dat we onze omgeving naar onze hand willen zetten. Dus we bedenken dingen – kalenders bijvoorbeeld, en klokken – die zich op den duur tegen ons keren. We eindigen als slaven van de technische dingen die we zelf hebben bedacht.
Als we het over de mens hebben gaat het vaak over de geest. Het gaat veel te weinig over de mens als biologisch wezen, als dier. Een dier begiftigd met een uitstekend functionerend brein, maar toch een dier. En dan vooral een kuddedier. Omdat we kuddedieren zijn, zijn we aan elkaar overgeleverd. Tegelijkertijd is de mens een vat vol mogelijkheden. In z’n eentje kan een mens niet zoveel, maar samen met anderen zijn we in staat tot grote dingen.’
Rust, reinheid en regelmaat. Wijsheid van vroeger voor het leven van nu
Wilma de Rek
Nijgh & van Ditmar
392 blz.
€ 25,99
