Het Europees Kampioenschap voetbal is in volle gang. Wat is de filosofische betekenis van spel? Is spelen alleen leuk, of kunnen we er ook wat van leren? Vijf filosofen over spel.
Schaakspel
Schaken ons naast plezier ook waardevolle vaardigheden bieden, stelt schaakgrootmeester Bianca de Jong-Muhren. Schaken is volgens Muhren een sport die analytisch en creatief denken bevordert. Volgens filosoof René ten Bos zijn er dan ook veel overeenkomsten tussen schaken en filosofie. ‘Van beide kun je doodzenuwachtig worden. Ik vind maar weinig dingen zo spannend als beslissingen nemen in een serieuze schaakpartij. Filosofen lezen als Kant of Hegel kan op eenzelfde manier heel spannend zijn.’
Immoreel
Na het huidige EK is het WK in Qatar het volgende grote voetbalevenement. De roep om een boycot van dit eindtoernooi wordt steeds luider, vanwege de vele mensen die al zijn omgekomen bij de voorbereiding en opbouw. Cultuurhistoricus Léon Hanssen bekritiseert het WK aan de hand van de idealistische spelopvatting van historicus Johan Huizinga. ‘Spel moet vrij zijn van geldelijke belangen. Dat staat haaks op de miljardenindustrie die de voetbalwereld is.’
Revolutie
Romanticus Johann Christoph Friedrich von Schiller (1759-805) zag in zijn tijd hoe vrijheid tot enorme excessen leidde, in de vorm van een groot aantal bloederige politieke revoluties. Hij zag het spel als een veilige manier voor de mens om zichzelf volledig te ontwikkelen zonder door te slaan. ‘De mens speelt alleen wanneer hij in de volle betekenis van het woord mens is, en hij is alleen helemaal mens wanneer hij speelt. Juist door haar zelfstandigheid kan ze excessen voorkomen op al die terreinen, zoals die in de Franse Revolutie naar boven kwamen.’
Kinderspel
Zouden volwassenen meer moeten spelen zoals kinderen dat doen? Volgens Franse filosoof Gilles Deleuze vinden volwassenen het lastig om met de vormeloosheid van kinderlijke spellen om te gaan, en hechten ze te veel waarde aan winnen. ‘Kinderen gaan op in hun spel, trekken zich niet teveel aan van spelregels, geven niet echt om winnen en verliezen, en willen er niks mee bereiken. Ze spelen dus niet alleen meer, ze spelen vooral ook beter.’
Een nieuwe samenleving
‘De Game’ kenmerkt de tijd waarin we leven, zegt Italiaanse schrijver en filosoof Alessandro Baricco. Het spel is verheven tot basisstructuur van de hele samenleving. Alles moet leuk en handig zijn (kijk maar naar mobiele telefoons). Baricco ontwaart een historische beweging die net op gang aan het komen is, maar nog generaties lang zal voortduren. ‘Leven betekent nu een verzameling spelletjes spelen.’
