Zoals we ooit in het tijdperk van de Verlichting of de Romantiek leefden, bevinden we ons volgens de Italiaanse schrijver en filosoof Alessandro Baricco nu in het tijdperk van de Game. En dat verschilt radicaal van alle voorgaande perioden. Natuurlijk heeft de Game te maken met de technische revolutie waar we op dit moment middenin zitten. Toch is er volgens Baricco (61) iets anders aan de hand dan de meeste mensen denken, zo vertelt hij in de lobby van een Amsterdams hotel.
‘Er is sprake van een simpele perspectieffout’, aldus Baricco. ‘Dit is namelijk niet puur een technische revolutie. Nieuwe technieken, denk aan de boekdrukkunst of iets dergelijks, brengen nooit zo’n grote verandering met zich mee. Daar komen geen nieuwe manieren van denken uit voort, zoals bij een politieke revolutie. Dat is nu wel aan het gebeuren.’
Baricco vergelijkt technologische mogelijkheden als de iPhone, Google en Spotify met bergen. Ze vallen op, steken uit, maar die bergen komen wel degelijk voort uit ideeën, die alleen niet zichtbaar zijn, omdat ze zich onder de grond bevinden. Om ze wel zichtbaar te maken, ontwierp Baricco verschillende landkaarten, die in zijn boek zijn opgenomen, waarop niet alleen de bergen maar ook de ondergrondse aardbevingen zijn weergegeven die de bergen hebben opgestuwd.
De grote vraag is dan wel, van wie kwamen die ideeën en waarom wilden ze die revolutie teweeg brengen?
‘De meeste van die ideeën kwamen van mensen die in de jaren zeventig, tachtig en negentig in de hippiecultuur rondhingen, in de bekende Californische tegencultuur. Ze wilden de bestaande beschaving verwoesten. Ze waren tegen de machthebbers, de oorlog en de elite, en daarom tegen grote waarheden en grenzen. Je moet bedenken dat bij hen de twee wereldoorlogen vers in het geheugen lagen. Hun ouders en grootouders hadden nog gevochten om de grenzen te verdedigen en moesten vaak hun leven geven om die grens slechts een paar meter op te schuiven.’
‘In de negentiende en twintigste eeuw draaide het om grote “eeuwige” waarheden en uit naam van die waarheden zijn de gruwelijkste dingen gedaan, zoals de Eerste Wereldoorlog, Auschwitz, de atoombom. Voor dat tijdperk probeerden de grondleggers van de Game te vluchten. Hun vluchtplan bestond niet uit een uitgewerkte politieke filosofie, maar uit technologie. En beweging speelde daarbij een belangrijke rol, zoals bij een opgejaagd dier dat zich steeds beweegt, zodat de jager hem niet in zijn vizier kan krijgen. Het is dus meer een tactiek dan een theorie: altijd kiezen voor de beweging. De techniek bood de mogelijkheden om die beweging in de maatschappij te verankeren en zo de bestaande beschaving te ondergraven. Vervolgens was het een kwestie van hard werken. En zo hebben deze mensen in een kleine veertig jaar de wereld weten te veranderen.’
Waarom was juist die techniek zo goed in staat om de wereld te veranderen?
‘Vanwege de beweging, natuurlijk. De snelheid. Met grote snelheid kun je op het web de wereld verkennen, zonder je daarbij ook maar iets aan te hoeven trekken van grenzen. Maar er is iets wat waarschijnlijk nog belangrijker is: bijna alle tools die werden ontwikkeld – denk aan Airbnb, Wikipedia, Spotify – slaan alle tussenstappen over. Je hebt de experts niet meer nodig om tot de kern van de zaak door te dringen. Je kunt er zelf gemakkelijk bij. Dus die oude elite wordt overbodig. In de beschaving van de twintigste eeuw was er een manier om tot de kern te komen, namelijk lang en diep graven. Daarvoor had je geduld nodig en hulp van een kenner. Je studeerde jaren op oud-Grieks of je leerde de bijbel uit je hoofd. Nu is alles anders. De essentie is aan de oppervlakte te vinden. Kijk eens naar je iPhone. Door die paar icoontjes op je scherm kun je overal bij. Je hoeft er alleen maar een zacht tikje op te geven, diep graven is niet meer nodig.’
Waarom heet het nieuwe tijdperk de Game?
‘In 2007 presenteerde Steve Jobs de eerste iPhone. Als je het filmpje van die presentatie goed bekijkt, dan zie je dat hij er lol in heeft. Hij demonstreert de mogelijkheden en laat zien dat het eigenlijk geen telefoon is, maar meer een soort spel. Daarvoor had je de BlackBerry. Een prima apparaat, een combinatie van tools die problemen oplosten. Heel handig, maar niet leuk. De iPhone is handig en leuk, het is een spel. Dat is tekenend voor de Game. Daarin werd het spel verheven tot de basisstructuur van de hele beschaving. Leven betekent nu een verzameling spelletjes spelen.’
‘Die nieuwe beschaving is slechts veertig jaar gaande, dus we zitten nog aan het begin. Mensen zoals jij en ik zijn niet in de Game geboren, we werken er wel mee. De Game zal pas echt groot worden als de mensen die erin geboren zijn de Game gaan beheren en vormgeven. Dan ontstaat er een institutionalisering van de Game. Nu zitten we er nog tussenin.’
‘Dit is een moeilijke periode, maar wel een bijzonder fascinerende. Ik denk dat deze nieuwe beschaving nog wel zo’n 150 tot 200 jaar zal blijven bestaan. De Game heeft een enorme potentie, al zou het natuurlijk kunnen dat we niet in staat blijken om die potentie te verwezenlijken. Of het nu wel of niet lukt, het tijdperk van de Game gaat nog lang duren. Er is geen weg meer terug.’
Welke problemen kunnen we verwachten in de Game?
‘Er zijn verschillende problemen. Ik noem er een. Om nooit meer terug te komen in die verschrikkelijke situatie van oorlog en terreur hebben we iedereen ongelooflijk veel mogelijkheden gegeven. De mogelijkheden zijn gedistribueerd, maar het geld is dat niet. Dat is onevenwichtig en dat zal zich gaan wreken. Ik denk dat we een radicaal nieuw economisch systeem nodig hebben. Alleen heeft de Game dat tot nu toe nog niet weten te ontwikkelen.’
Maar is de Game niet juist verbonden met het ‘oude’ kapitalistische systeem?
‘Ik denk dat de Game het begin is van het einde van het kapitalistische systeem. Maar ik begrijp dat het moeilijk is om dat in te zien. Als je kijkt naar Facebook, Google en Amazon dan zie je inderdaad stuk voor stuk kapitalistische giganten die tegelijkertijd een grote bijdrage hebben geleverd aan het ontstaan van de Game. Bovendien hebben ze momenteel te veel de touwtjes in handen en trekken zich daarbij niets van aan landsgrenzen, wat typisch is voor de Game. Dat lijkt gevaarlijk en dat is het ook. In 1984, toen de Mac werd uitgevonden, konden we ons dat nog niet goed voorstellen.’
‘Toch heb ik hoop. De Game heeft bepaalde pilaren verwoest die essentieel zijn voor het oude systeem. Dus vroeg of laat zal dat instorten. Het probleem is dat de Game niet is gemaakt door humanisten, maar vooral door wetenschappers en ingenieurs. Vooral mannen, vooral Amerikaans, vooral wit. Daarom is er geen goed evenwicht. Hopelijk zal zich dat herstellen.’
‘De Game vraagt niet alleen om een nieuw economisch, maar ook om een nieuw politiek systeem. Die oude politieke elite, die over een staat regeert, zal het veld moeten ruimen. Ze hebben het zelf vaak nog niet door, maar het gaat gebeuren. Misschien komt er een democratie waar het niet meer gaat om het gebied waar je woont, maar of je betrokken bent bij een onderwerp, en als dat zo is kun je er over mee beslissen. Ik weet niet precies wat er gaat gebeuren. Ik wil alleen aangeven dat het om grote veranderingen van het democratische stelsel gaat. Het zijn de jongeren die dat gaan regelen. Waarschijnlijk al binnen tien jaar.’
Hoe krijgen die jongeren dat dan voor elkaar?
‘Er is tegenwoordig sprake van massa-individualisme, totaal nieuw in de geschiedenis van de mensheid. Het oude ideaal van de burger krijgt nu pas vorm. Er komen steeds meer echte, mondige burgers. Heel anders dan de passieve cellen uit voorgaande perioden. Zij hadden geen toegang tot informatie, konden zich niet uiten en waren niet verbonden met anderen.’
‘Als je zo’n immense collectieve macht hebt, kun je veel gedaan krijgen. Je ziet af en toe al de kracht. Neem de milieuramp. De mens is de planeet aan het vernietigen. Dat is al ver voor het tijdperk van de Game begonnen en dat is ook al lang bekend. Toch begint pas de laatste vijftien jaar het collectieve bewustzijn daarover te groeien. Dat komt omdat in de Game informatie de snelheid van het licht krijgt. Het sterkste idee kan razendsnel alle hoeken bereiken.’
De acceleratie is onvoorstelbaar. Neem de Zweedse milieuactivist Greta Thunberg. Zij is nog een scholier, maar wist wel over de hele wereld mensen de straat op te krijgen om tegen het klimaatbeleid te demonstreren. Tegelijk wordt het lastiger om de collectieven die zich vormen lang bij elkaar te houden, juist doordat iedereen zijn eigen meester is. Voor dat probleem ken ik de oplossing nog niet.’
Nu lijkt, zeker in Europa en de VS, vooral rechts te profiteren van de Game
‘De Game is links noch rechts, maar ze verandert wel het politieke spel. Dat links het op veel plekken in Europa niet goed doet, heeft maar gedeeltelijk met de Game te maken. De problemen van links komen van ver. Links is niet meer in staat om de mensen die een zwakke positie hebben binnen de samenleving te vertegenwoordigen. Ze staat meer voor een gesettelde bourgeoisie, die redelijk gecultiveerd is en heldere principes en waarden kent, terwijl er ondertussen juist wel veel mensen zijn die het moeilijk hebben. Het groteske is dat rechts die mensen nu representeert. Vroeger had je de partij die vanuit een grotere visie, een ideologie, zei: we gaan dit of dat doen. Dat kan nu dus niet meer.’
‘Mensen hebben zelf een stem gekregen. Alles is beweeglijk. Het gaat minder om grote visies en meer om onderwerpen. En links is te traag, tot nu toe. Het draait tegenwoordig om een guerrillatechniek. Je vindt die snelheid wel bij de extremen, bij extreemrechts, maar net zo goed bij extreemlinks, zoals in Spanje waar de politieke partij Podemos een belangrijke rol speelt.’
‘Je moet niet vergeten dat Obama ook een voortbrengsel is van de Game. Het internet en sociale media speelden een cruciale rol in zijn campagne. Trump maakt als politicus uiteraard net zo goed handig gebruik van de nieuwe technische mogelijkheden. Tegelijkertijd speelt hij net als andere populisten in op angsten die mensen overvallen die niet in de Game zijn geboren. In het nieuwe grenzeloze tijdperk waarin vluchtige waarheden circuleren, verlangen ze weer naar zekerheid en duidelijke grenzen. Ze zijn de gruwelen die daar in de vorige eeuw uit voort zijn gekomen al weer vergeten. Maar als er nu een charismatische millennial opstaat, die democratisch is en liberaal. Geloof me, dan is Trump dood.’
Meer lezen over technologie? Bestel nu de speciale uitgave Technologie. De kunstmatige natuur van de mens.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
