Deze vrijdag is het twintig jaar geleden dat Cornelis Verhoeven (1928-2001) overleed. De Nederlandse filosoof stond bekend om zijn scherpe en soms ironische observaties. Een weekendlijstje over Verhoeven en zijn werk.
Woordrot
Voor Verhoeven was het hoofdzaak dat woorden hun betekenis niet zouden verliezen. ‘Woordrot,’ noemde hij dat verschijnsel. Als we woorden achteloos gebruiken, kan hun ware betekenis verschuiven, vertelt Coen Simon, hoofdredacteur van Filosofie Magazine. Zo kan het dat een ‘bepaalde en zeer voor de hand liggende betekenis daarvan in de omgangstaal systematisch werd vergeten en uitgesloten.’ Woorden eindigen namelijk volgens Verhoeven niet in een gekrabbelde letter, maar leven voort in onze geest en ons gebruik ervan.
De kleine dingen
In het postuum gepubliceerde ‘Alledaagse mijmeringen’ houdt Verhoeven zich bezig met de grotere betekenis van de meest alomtegenwoordige onderwerpen, zoals lawaai, geur en snoepen. Toen hij in de twintig was schreef Verhoeven elke dag een paar van zulke pagina’s, beginnend met een observaties die hij uitdiept in associatieve stellingen en aforismen. Zo duidt hij leegte als vrijheid zonder toekomst, en troost als ‘de taal van de vreugde die in gesprek treedt met de taal van het lijden.’
Bemoedigend
Filosoof Hester IJsseling volgde eind jaren tachtig college bij Verhoeven aan de Universiteit van Amsterdam. Ze herinnert zich hoe vurig zijn liefde voor teksten was, en hoe bijzonder zijn mentorschap. ‘Ik heb van Verhoeven geleerd dat ik niet belangrijk hoef te doen. Geen moeilijke woorden gebruiken om academici te imponeren. Sommige mensen lijken zich ongemakkelijk te voelen bij zo’n ongewapende, schijnbaar naïeve stijl. Verhoeven zit dan op mijn schouder en bemoedigt me: “Laat je niet van de wijs brengen.”’
Verbijsterd
Volgens Verhoeven is wijsbegeerte niets meer of minder dan het grondig uitspreken van een verwondering, telkens opnieuw. Verwondering motiveert daarnaast ook onze wetenschappelijke zoektocht naar antwoorden. Maar de Nederlandse denker waarschuwt dat wetenschap niet leidt naar de wáre kern van verwondering, die hij verbijstering noemt. Verbijstering kan je niet opzoeken; het overvalt je ineens. Deze verbijstering is volgens Verhoeven een noodzakelijk element voor alle filosofie.
Verkeerd begrepen
Hoogleraar kunstfilosofie Jacques de Visser was bevriend met Cornelis Verhoeven. Hij heeft grote bewondering voor Verhoevens passie voor het ‘dat’ – ‘dàt er iets is en niet niets.’ Hij stelt ook dat Verhoeven door velen niet juist is begrepen. ‘Juist in datgene waarin hij het beste van zichzelf gaf, werd hij – zoals het filosofen meer overkomt – object van grove spot en van miskenning.’
