Als we zeggen dat vogels zingen, dan bedoelen we dat eigenlijk overdrachtelijk. Net zoals we met vogels eigenlijk mensen bedoelen, wanneer we zeggen dat elk vogeltje zingt zoals het gebekt is. Ik hoor u tegensputteren: het hangt van de definitie van zingen af! En wat horen we anders als het geen gezang is?! Maar als u mag kiezen tussen een optreden van een willekeurige merel en een aria van Anne Sofie von Otter dan vermoed ik dat u al wel een toontje lager zingt.
Wat is dan toch het verschil tussen natuurschoon en de schone kunsten? Wat het zingen betreft onderzoeken evolutiebiologen op dit moment de hypothese dat wij beter zingen dan niet-menselijke dieren vanwege ons relatieve gehoor. Een absoluut gehoor herkent een toon, een relatief gehoor herkent in de eerste plaats een melodie, de relatie tussen tonen. Een intrigerende hypothese, vooral omdat vals zingen daarmee het échte zingen dichter nadert dan de toonvaste triolen van een lijster doen.
Volgens schrijver Willem Frederik Hermans (1921-1995) is het kenmerk van de klassieke roman dat alles wat erin gebeurt en beschreven wordt ‘doelgericht’ is; een roman ‘waarin bij wijze van spreken geen mus van het dak valt, zonder dat het een gevolg heeft.’ Hij wijst erop dat deze doelgerichtheid ‘met een objectieve beschrijving van de werkelijkheid weinig meer te maken’ heeft.
Hermans’ criterium voor schone literatuur doet sterk denken aan de esthetica van Immanuel Kant (1724-1804). Ook voor Kant wordt de schoonheid van een kunstwerk bepaald door een doelmatigheid die wij projecteren op de werkelijkheid. En die werkelijkheid zelf kunnen we volgens Kant bovendien niet eens in haar geheel kennen.
Even tussendoor… Meer lezen over de waarde van kunst? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
En misschien komt daar wel onze behoefte aan kunst vandaan? Bij gebrek aan het kunnen kennen van het bestaan als zodanig, produceren we kunstwerken die wel op zichzelf lijken te bestaan. Maar voor deze autonome schoonheid mag de kunst geen onderdeel lijken van de ondoordringbare realiteit van het bestaan. De mus kan zich een ongeluk tsjilpen, natuurschoon wordt geen kunst zolang het echt is.
Kunst is kunst, nep. Te mooi om waar te zijn.
