Ik ben helemaal vergeten waar ik deze shortread over wilde schrijven. Als ik normaal gesproken een gedachte verlies, stel ik mezelf dezelfde vraag als bij een kwijtgeraakte sleutelbos: waar heb je hem voor het laatst gezien? En dan loop ik naar de keuken, de badkamer, ga ik een blokje om, of zelfs even op bed liggen (in mijn bed bevinden zich veel ideeën, die ik soms midden in de nacht ontvlucht door naar de bank te verhuizen). Maar ik ben nu niet thuis, maar in Zweden. Ik ken hier niets of niemand, en eigenlijk herken ik ook m’n eigen denken niet helemaal meer.
Ik wil nu graag een citaat uit de Fenomenologie van de waarneming (1945) van de Franse filosoof Maurice Merleau-Ponty (1908-1961) aanhalen, maar dat boek ligt (net als mijn idee) thuis. Volgens mij schrijft hij iets van deze strekking: we zijn geneigd het geheugen te beschouwen als een archiefkast die in een hoekje van ons brein staat. Om een oude gedachte op te duikelen, is het idee, hoef je er alleen maar je bewustzijn als een soort zoeklamp op te richten. Als dat klopt, dan functioneert mijn zoeklampje op dit moment niet goed. Maar volgens Merleau-Ponty zouden we het geheugen beter kunnen zien als een landschap dat ons helemaal omringt en waar we ons doorheen bewegen. Afhankelijk van waar je bent en wat je ervaart kan een herinnering zich opnieuw ontvouwen of juist naar de achtergrond verdwijnen. Dat ontvouwen overkomt me nu: ik zit in een park te schrijven, er loopt een vrouw langs, en opeens weet ik weer hoe mijn eerste schoolvriendinnetje rook – een herinnering waarvan ik niet eens meer wist dat die bestond.
Als oude gedachten niet in alleen ons hoofd zitten, maar ons als het ware omringen, waar komen nieuwe gedachten dan vandaan? Misschien is denken wel vooral iets passiefs, en zeggen we niet voor niets dat we een idee ‘krijgen’. Want hoe zou ik ooit een idee kunnen bedenken dat ik eerst nog niet had, als het enkel ‘van binnenuit’ zou komen?
Morgen ben ik weer thuis en kan ik hopelijk de shortread schrijven die ik wilde schrijven. Ik vermoed dat het idee ergens bij het raam op me ligt te wachten. Alhoewel… hoe weet ik nu of dat hetzelfde is als het idee dat ik eerder dacht?
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
