Alleen losers zijn ongelukkig, en wie verdriet heeft, moet zo snel mogelijk op de been worden geholpen. Die hedendaagse houding is een grote vergissing.
Nadat mijn vrouw als gevolg van een slopende ziekte was overleden, vroegen verschillende mensen of ik geen behoefte had aan professionele hulp. Ook hoorde ik dat er gemeenten zijn die de partners van overleden inwoners aanbieden om deel te nemen aan gesprekssessies met lotgenoten. Nu wil ik niet stoer doen, of ongevoelig lijken, en dus wil ik geenszins suggereren dat ik het verdriet – na een bijzonder gelukkige relatie van 35 jaar – helemaal in mijn eentje kan verwerken. Niettemin krijg ik toch de indruk dat het – ongetwijfeld goedbedoelde – advies om een therapeut te zoeken wel heel typerend is voor onze huidige cultuur: je hebt een probleem, dus gaan we op zoek naar een oplossing; je hebt pijn, dus je grijpt naar een pijnstiller. Maar voor mijn probleem is geen oplossing en aan de pijn valt niets te doen. Het enige wat erop zit is het gemis te voelen, het verdriet de ruimte te geven, het te delen met mijn dierbaren, en het leven weer op te pakken.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Dit inzicht kwam niet pas toen we getroffen werden door de afschuwelijke ramp van een terminale ziekte. De welhaast keynesiaanse, anticyclische ethiek van de Romeinse dichter Horatius sprak me al langer aan: ‘Bewaar altijd je geestelijk evenwicht in barre tijden, zoals je in betere tijden niet overmatig blij moet zijn.’
Het is goed om te beseffen dat het woord ‘geluk’ twee betekenissen heeft: je volmaakt tevreden en in balans voelen, én mazzel hebben. De oude Grieken waren van mening dat geluk een gift van de goden was, dat het dus een kwestie van toeval was. Pas op het einde van iemands leven kon worden vastgesteld of hij gelukkig was geweest – of hij op de juiste wijze was omgegaan met het geluk én de tegenslagen die hem ten deel waren gevallen. Met andere woorden, gelukkig was hij die een goed leven had geleid. Pas sinds de Verlichting is de notie van het ‘lot’ verdwenen en is geluk min of meer synoniem geworden met ‘succes’. En wie ongelukkig is, is eigenlijk een loser, of een patiënt die weer zo snel mogelijk op de been moet worden geholpen.
Het moet altijd meer, beter, mooier, specialer
‘Ongelukkig is hij die het ongeluk niet kan dragen’
De Belgische psychiater Dirk De Wachter verzet zich eveneens tegen deze eendimensionale visie op geluk. In navolging van Wilhelm Schmid heeft hij het over ‘de terreur van het geluk’, namelijk het idee dat om gelukkig te zijn een geslaagde carrière, materiële welstand, bijzondere reizen en een opwindend liefdesleven onontbeerlijk zijn. Het moet altijd meer, beter, mooier, specialer. In zijn praktijk komt hij veel mensen tegen die in deze jacht naar ‘het geluk’ volledig opgebrand zijn omdat ze dachten dat ze moesten ‘leven tot op de bodem’. De Wachter: ‘Van mij mag het. Maar let op. Want soms is de pudding aangebrand daar op de bodem. Als je veel gaat schrapen is het niet zo lekker meer.’
De Wachter stelt dat ongeluk, tegenslag, pijn, eenzaamheid en verdriet bij het leven horen en dat het erop aankomt hoe je daarmee omgaat. Hij citeert Bias van Priëne, die al in de zesde eeuw voor Christus zei: ‘Ongelukkig is hij die het ongeluk niet kan dragen.’ Volgens De Wachter moeten we ‘het geluk’ niet nastreven, maar gaat het erom dat we betekenis geven aan ons leven. Hij komt niet met een hermetisch en dwingend betoog, maar wel met een uitwaaierend verhaal over hoe je de pijn en de duistere kanten van het leven het hoofd kunt bieden. Hierbij baseert hij zich niet alleen op zijn dertigjarige praktijk als therapeut, maar ook op het werk van tal van filosofen en schrijvers. Een van zijn inspiratiebronnen is Emmanuel Levinas, volgens wie we pas bestaan in de blik van ‘de Ander’. En tevens put hij vrijelijk uit het werk van onder anderen Aristoteles, Montaigne, Kierkegaard, Schopenhauer, Cioran en Houellebecq.
Alleen losers zijn ongelukkig, en wie verdriet heeft, moet zo snel mogelijk op de been worden geholpen. Die hedendaagse houding is een grote vergissing.
Hoewel mijn vrouw zelden filosofen las, zag ze haar noodlot met indrukwekkende geestkracht onder ogen. Natuurlijk was ze soms boos, en vaker verdrietig, maar ze realiseerde zich dat het onvermijdelijke einde snel dichterbij kwam. Ze putte troost uit het feit dat ze een mooi leven had gehad, waarin ze veel voor anderen had betekend, en bleef tot het eind haar gezond verstand, haar creativiteit en gevoel voor humor houden. Onbewust onderstreepte ze hiermee de visie van De Wachter en biedt ze mij nu nog troost.
Boekinformatie:
De kunst van het ongelukkig zijn
Dirk De Wachter
Lannoo
105 blz.
€ 19,99
