Een boek met bewaard gebleven teksten van vrouwelijke antieke denkers is niet dik. Zorg goed voor je ziel, waarin vrijwel de gehele filosofische erfenis van vrouwen uit de Oudheid is opgenomen, beslaat nog geen 150 pagina’s, inclusief commentaar en inleiding van vertalers Mieke de Vos en Michiel Leezenberg. Het boek doet dan ook direct denken aan wat er niet in staat: alle teksten die niet geschreven of overgeleverd zijn, omdat vrouwen meestal geen tijd kregen om te denken, geen opleiding mochten genieten en zich ook niet in discussies mochten mengen.
In hun inleiding leggen De Vos en Leezenberg de redenen bloot die mannelijke auteurs verzonnen voor de uitsluiting van vrouwen. Zo mocht de vrouwelijke stem niet buitenshuis gehoord worden van Plutarchus (ca. 46-120), ‘want door haar stem worden gevoel, wezen en karakter van de spreekster zichtbaar’ – een zwijgregel die overigens in de zomer van 2024 opnieuw werd ingesteld door de Taliban in Afghanistan, met precies hetzelfde argument.
Inderdaad bieden de opgenomen teksten, allemaal voor het eerst in het Nederlands vertaald, telkens een intiem beeld van een vrouwelijke denker. De cynische filosoof Hipparchia blijkt een gewiekst spreker die haar gesprekspartner Theodorus doldraait met haar argumentatie. Als Theodorus iets doet wat rechtmatig is, mag Hipparchia dat ook, zo begint haar redenering. ‘Wanneer Theodorus zichzelf slaat, doet hij niets verkeerd; dus doet ook Hipparchia niets verkeerd wanneer ze Theodorus slaat.’
De pythagoreeër Theano komt in haar teksten juist naar voren als een wijze vriendin. Ze adviseert een moeder om haar kinderen niet te veel luxe te gunnen, want moeilijke omstandigheden ‘zijn voor kinderen een soort verfbad waarin hun deugd zich kan vervolmaken’. En ze houdt de jaloerse Nicostrate voor zich niet druk te maken over het overspel van haar man, want dat is ‘een ziekte’ waarvan hij wel genezen zal.
Zo vinden we in dit boek vrouwen die de ziel bestuderen, tips geven hoe je slaven goed behandelt en wijsheden over alchemie verkondigen. Die uiteenlopende manieren om aan filosofie te doen zijn nauwelijks onder één noemer te vatten – en De Vos en Leezenberg, die alle teksten proberen samen te brengen onder het thema ‘zorgen voor jezelf en anderen’, slagen daar dan ook niet geheel in. Erg is dat niet. Zorg goed voor je ziel toont met een klein aantal teksten de grote rijkdom van de vrouwelijke antieke filosofie.
Zorg goed voor je ziel. Vrouwelijke Griekse filosofen van Theano tot Hypatia
vert. Mieke de Vos en Michiel Leezenberg
Boom
144 blz.
€ 24,90
