Op 1 juni overleed de Franse filosoof Michel Serres, 88 jaar oud. Ik werd er door geraakt. Ergens hoop je dat mensen die je bewondert onsterfelijk zijn, maar dan slaat die dekselse Magere Hein toch weer toe. Radicaal en zonder enige compassie. Serres zou het zelf niet anders gewild hebben. Hij was mens onder de mensen en zag zichzelf ook zo. Schrijven vond hij van alle vormen van handarbeid veruit het onaanzienlijkst. Liever schreef hij over hoe je je handen moet gebruiken als je een ijswand in het hooggebergte beklimt.
Serres was een wetenschapsfilosoof, maar schreef ook over bruggen, engelen, rugby of muziek. Achter die enorme verscheidenheid aan thema’s school het verlangen om alle vormen van dualisme op te blazen. Hij was altijd op zoek naar wat de verbinding is tussen wetenschap en kunst, mens en dier, cultuur en natuur, stad en land, man en vrouw. Daarvoor bedacht Serres een concept: het derde. Wie van hier naar daar wil, moet zich niet te veel zorgen maken over het hier of het daar, maar over wat er tussenin zit. Alleen van dat tussen kun je wat leren. De rest is dogmatiek.
Alles moet uit de kast gehaald worden om dogma’s te bestrijden. Alleen zo is creativiteit mogelijk. Al zijn boeken ademen die ongehoorde creativiteit. De man vergeleek de tijd met een zakdoek. Als het ding netjes gestreken is, lijken de linkerbovenhoek en de rechterbenedenhoek heel ver van elkaar verwijderd te zijn. Als je de zakdoek echter verfrommelt, dan komen beide ineens heel dicht bij elkaar. Zo is dat ook met de tijd. Wat heel lang geleden geweest is, kan ineens in de moderne samenleving opduiken. Zo omschreef hij de oude Romeinse filosoof Lucretius (99-55 v.Chr.) als een pionier op het terrein van de quantummechanica. En piloten en stewardessen zijn zonder twijfel echte engelen.
Niet licht zal ik vergeten hoe hij in één van zijn eerste werken nadacht over hoe je de Franse kust met zijn eindeloze grilligheid zou kunnen bedijken. Het voordeel is dan dat je die kustlijn kunt meten, iets wat met de ‘fractale’ kust nooit kan. De conclusie die hij hieruit trekt verbaast me nog steeds: oneindigheid vervangen door eindigheid – dat is wat techniek doet.
Ik hoop dat er meer van hem vertaald gaat worden. Serres is in Nederland niet geheel en al onbekend gebleven, maar voor wie geen Frans leest, is hij toch nauwelijks toegankelijk. Dat is uitermate jammer. Serres schreef ooit dat het spijtig is dat we een paraplu pakken op het moment dat de televisie of de buienradar ons leert dat het gaat regenen, simpelweg omdat we anders naar de hemel zouden kijken. Serres trotseerde de buien altijd. Een contemplator coeli is van ons heengegaan.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
