Paulin Hountondji is op 11 april 1942 geboren in Abidjan, Ivoorkust, maar zijn wortels liggen in Dahomey. Hij groeide op in een religieuze omgeving en kreeg zijn eerste scholing in zijn land van herkomst, dat nu bekendstaat als de Republiek Benin. Zijn schoolprestaties leverden hem spoedig een overplaatsing naar Parijs op, waar hij zijn École Normale Supérieure voltooide.
De jonge Paulin voelde zich eerst aangetrokken tot de klassieken en bekwaamde zich in Latijn en Grieks, maar onder invloed van zijn legendarische leraren Althusser en Derrida en later ook Paul Ricoeur kreeg hij meer belangstelling voor de filosofie. In deze discipline studeerde hij in 1966 af aan de Sorbonne. Een jaar later begon de jonge adept in de strenge wereld der wijsbegeerte een onderwijsloopbaan, eerst in Besançon, Frankrijk, en later aan de Universiteit van Louvanium te Kinshasa. Tien jaar na zijn afstuderen resulteerden Paulin Hountondji’s eigen onderzoek en denkinspanningen in een centraal werk, waarin hij zijn positie binnen de zoektocht naar waarheid en kennis bepaalt. Dit vruchtbare werk is uitgegeven onder de titel: African Philosophy: Myth and Reality (oorspronkelijk gepubliceerd in 1976).
Filosofen komen voor in alle schakeringen, scholen en richtingen, maar wat hun invloed op mens en maatschappij betreft kunnen ze ruwweg worden ingedeeld in twee categorieën: speculatieve en theoretische filosofen versus filosofen van het handelen. Hoewel Paulin Hountondji in de eerste categorie een eigen positie inneemt, behoort hij vooral tot de tweede, in gezelschap van tijdgenoten als Jean-Paul Sartre en Bertrand Russell. Dat Paulin Hountondji, in essentie een humanist, diepgaand betrokken raakte bij vraagstukken over wetenschap en techniek in de Afrikaanse maatschappij, betekende dat hij al vroeg de noodzaak van een compleet onderwijsprogramma inzag, met name voor de zich ontwikkelende Afrikaanse landen in hun streven hun technische achterstand op de rest van de wereld in te lopen.
Nadat hij actief betrokken was geraakt bij de democratische burgerbeweging die leidde tot de omverwerping van Benins zelfbenoemde marxistische regime – in feite slechts een brute militaire dictatuur – bleef hij op vele manieren zijn humanistische visie op ideologie en macht in praktijk brengen. Zo zei hij, na de totstandkoming van een democratisch regime, tijdelijk het onderwijs vaarwel en werd hij eerst Minister van Onderwijs en later van Cultuur onder president Micere Soglo. Paulin Hountondji’s gevoel voor geschiedenis en de cruciale plaats die de herinnering in de zelfwaardering van een volk inneemt, resulteerde erin dat zijn ministerie een sleutelrol vervulde bij de uitvoering van het Slavenroute-project van de UNESCO, een wetenschappelijk project voor de documentatie van de geschiedenis van de slavernij in Afrika en het behoud van historische monumenten verbonden aan de afschuwelijke handel in mensenvlees. Wetenschappers, historici, archeologen en kunstenaars werden bij dit project betrokken, niet alleen in Afrika maar ook in de Zwarte Diaspora, wat internationale status verleende aan een project dat zijn voornaamste bijdrage onder de Afrikaanse landen heeft ontvangen van de Republiek Benin onder Paulin Hountondji’s ministerie.
Zijn opvatting dat principes en gedrag onverbrekelijk verbonden zijn, noopte de filosoof-minister er spoedig toe zijn functie op te geven, omdat men naar zijn mening te zeer was afgeweken van de beginselen van democratisch en volstrekt doorzichtig bestuur.
Hij keerde terug naar het onderwijs, niet alleen binnen zijn eigen land, maar ook aan instituten zoals het Woodrow Wilson International College of Scholars, Université Cheikh Anta Diop in Senegal en andere onderwijsinstellingen in Europa en de Verenigde Staten. Gehinderd door een lichamelijke handicap die hem zijn gevoel voor humor niet heeft doen verliezen – ‘Ik stotter in Frans en Engels’, schrijft hij met zelfspot -, vormt hij het levende bewijs dat een heldere geest zich kan uiten via een stotterende spraak. Hij is een veelgevraagd spreker op universiteiten overal ter wereld, maar slaagt er desondanks in het redacteurschap van het prestigieuze Philosophical Reseach in Africa te combineren met zijn eigen talrijke publicaties over pedagogiek, de civil society en het vraagstuk van de globalisering versus de integriteit van traditionele kennissystemen.
Als een vlijtige boer die door zijn ervaring een rijke oogst mee naar huis brengt, is Paulin Hountondji nu betrokken bij de oprichting van een Afrikaans Centrum voor Gevorderd Onderzoek (het Centre Africain des Hautes Etudes), dat als voornaamste doel heeft de humanistische erfenis van het Afrikaanse continent te onderzoeken, met inachtneming van een universele intellectuele gestrengheid.
Dit ambitieuze project vormt de meest recente uiting van Paulin Hountondji’s onophoudelijke drang naar onderzoek van kennissystemen, en hun ontwikkeling als motors van de menselijke beschaving. Voor hem is intellectualisme een verantwoordelijkheid, en blijft kennis een onvruchtbaar bezit als zij niet gekoppeld wordt aan verandering en de verbetering van het menselijk bestaan. Hountondji is een homme engagé in de beste traditie van maatschappelijk betrokken geleerden, een strijder voor democratie en burgerrechten, een intellectueel bij uitstek.
Met dank aan het Prins Claus Fonds
